Che Guevara: Ο ανταρτοπόλεμος και το αναπόφευκτο του ένοπλου αγώνα (1ο μέρος)

Αναδημοσιεύουμε από το αντίστοιχο αφιέρωμα του Πολιτικού Καφενείου. Τις επόμενες ημέρες θα ακολουθήσει η αναδημοσίευση και των υπόλοιπων κομματιών του σχετικού αφιερώματος.

Επιμέλεια ύλης: Βήχος Παναγιώτης

1. Το αναπόφευκτο του ένοπλου αγώνα

"Αυτός που προκαλεί σε μια χώρα έναν αναπόφευκτο πόλεμο, είναι εγκληματίας, αλλά εξίσου εγκληματίας είναι και εκείνος που δεν προκαλεί ένα πόλεμο αναπόφευκτο". Αυτό το απόφθεγμα του Μαρτί, που το αναφέρει ο Τσέ, στο δοκίμιό του, Ανταρτοπόλεμος, μία μέθοδος, εκφράζει με δύναμη τη βαθειά και ακλόνητη πεποίθησή του ότι ο δρόμος των όπλων είναι ο μόνος που θα μπορέσει να οδηγήσει στη χειραφέτηση των καταπιεσμένων λαών της Λατινικής Αμερικής (και ολόκληρου του κόσμου).

Γιατί; Δεν πρόκειται καθόλου με τον Γκουεβάρα για μιά ρωμαντική λατρεία των όπλων, ή για μια νοσταλγία της εποχής της Σιέρρα Μαέστρα. Η αρχή του αναπόφευκτου κατ΄ αυτόν του ένοπλου αγώνα απορρέει ακριβώς, από την κοινωνιολογία του της επανάστασης: Με το να είναι η επανάσταση σοσιαλιστική, δεν μπορεί να θριαμβεύσει παρά μόνο με τον επαναστατικό πόλεμο: "Στην Αμερική, ο δρόμος προς την απελευθέρωση των λαών, που θα είναι ο δρόμος του σοσιαλισμού, θα γίνει με τα όπλα σ΄ όλες σχεδόν τις χώρες". (σσ. Συνέντευξη εν συνεχεία, C.B.S., 13-12-1964 στο Γκαμπίνι, Ο Τσέ Γκουεβάρα, σελ. 426). 

Πράγματι αν η επανάσταση στη Λατινική Αμερική δεν ήταν παρά "εθνικο-δημοκρατική", θα μπορούσε να κάνει τους λογαριασμούς της με την υποστήριξη των αστικών στρωμάτων, με τομείς του κρατικού μηχανισμού, μιας μερίδας του στρατού, θα μπορούσε λοιπόν να πραγματοποιηθεί με εκλογές ή με στρατιωτικό πραξικόπημα. Θα ήτανε λοιπόν απόλυτα λογικό και κατανοητό από την πλευρά των παραδοσιακών κομμάτων της αριστεράς που δεν απέβλεπαν παρά σε μια αστικο-δημοκρατική επανάσταση, να αντιμετωπίζουν τις εκλογικές συμμαχίες ή τις στρατιωτικές συνωμοσίες σαν τη στρατηγική την πλέον ρεαλιστική, στις προοπτικές τους το ξέσπασμα από την επαναστατική πρωτοπορεία της ένοπλης πάλης, δεν μπορεί πραγματικά να εμφανίζεται παρά σαν απερίσκεπτος "τυχοδιωκτισμός".

Εξ αντιθέτου, ο καθορισμός του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της επανάστασης, επιβάλλει εντελώς άλλη προβληματική, λενινιστική προβληματική της καταστροφής του στρατιωτικο-γραφειοκρατικού οργάνου του αστικού κράτους, το ζήτημα "πώς να συντριβεί το όργανο καταπίεσης του ολιγαρχικού κράτους" κατευθύνει όλη την πολιτικο-στρατιωτική αρχή του Τσέ: με το να αποβλέπει σε σοσιαλιστική επανάσταση ξέρει πολύ σωστά ότι η ήττα και η πλήρης διάλυση του στρατού, η "εξάρθρωσή" του, "ο διαμελισμός" του, η "εκμηδένισή" του και η "καταστροφή του ηθικού" του είναι όρος αναγκαίος και απαραίτητος γι΄ αυτή την επανάσταση. (σσ Πολιτικά Κείμενα: Τόμος Α΄, σελ. 99-100-125, Επίσης Στρατιωτικά Κείμενα: σελ. 159, Εκδ. Καρανάση, Αθήνα 1972).

Ο ειρωνικός σκεπτικισμός του Τσέ προς τους "ειρηνικούς δρόμους" δεν απορρέει από κανένα δόγμα, αλλά από μια αντικειμενική και ρεαλιστική διαπίστωση: ακόμα και αν ένα γνήσιο λαϊκό κίνημα (δηλαδή σοσιαλιστικό) μπορούσε να κερδίσει την εξουσία με διαδικασία εκλογική, δυνατότητα πολύ προβληματική δοθέντος του κίβδηλου χαρακτήρα αυτής της διαδικασίας - θα ανατρεπόταν γρήγορα με στρατιωτικό πραξικόπημα το πολύ πιθανό αιματηρό, εφόσον ο στρατός από ανέκαθεν είναι ο έσχατος και αποφασιστικός εγγυητής του καπιταλιστικού καθεστώτος. Ο Τσέ φτάνει έτσι με μια ανάλυση της πρόσφατης ιστορίας της Λατινικής Αμερικής στο ίδιο συμπέρασμα του Μάρξ και Λένιν ύστερα από την εμπειρία της Κομμούνας του Παρισιού και της Ρούσσικης Επανάστασης: η επανάσταση των εργαζομένων οφείλει να συντρίψει την πολιτικο-στρατιωτική μηχανή της αστικής τάξης. Την αρχή αυτή, ο Τσέ δεν την διδάχτηκε μόνο με την ανάγνωση των κλασσικών του μαρξισμού, αλλά και από την πικρή προσωπική του πείρα στη Γουατεμάλα, που προδόθηκε το 1954 από το στρατό του, που τον παράδωσε στους μισθοφόρους της "Εταιρίας Φρούτων" και εξ αντιθέτου από τη θριαμβική πείρα του στην Κούβα, όπου νίκησε η επανάσταση και διάλυσε εξ ολοκλήρου τον αντιδραστικό στρατό του Μπατίστα. (σσ Πολιτικά Κείμενα: Τόμ. Α΄, σελ. 110 κ.ε., Εκδ. Καρανάση, Αθήνα 1970).

Το πρόβλημα του στρατού είναι πολιτικό πρόβλημα - κλειδί στη Λατινική Αμερική, ήπειρο όπου το στρατιωτικό πραξικόπημα λυμαίνεται τις χώρες σαν αρρώστια ενδημική. Ο Τσέ χαρακτήριζε χωρίς τσιριμόνιες το λατινο-αμερικάνικο στρατό σαν κάστα παρασιτική και προνομιούχα, "το ορατό κεφάλι των παντός είδους εκμεταλλευτών" και έδειχνε απαλλαγμένος από κάθε αυταπάτη ως προς τις "προοδευτικές" του αρετές, "κατά κύριο λόγο επισύρουμε την προσοχή στο στρατιωτικό πραξικόπημα". Τι μπορούν να προσφέρουν οι στρατιωτικοί σαν αληθινή δημοκρατία; Τι είδους νομιμότητα μπορεί κανείς να περιμένει από κείνους που υπήρξαν πάντα τα όργανα της κυριαρχίας των αντιδραστικών τάξεων και των ιμπεριαλιστικών μονοπωλίων, μιας κάστας που υφίσταται μόνο χάρη στα όπλα που κατέχει και που δε σκέπτεται παρά να διατηρήσει τα προνόμιά της;". (σσ Στρατιωτικά Κείμενα: "Να υποχρεωθεί η δικτατορία να πετάξει τη μάσκα", Σελ. 215, Εκδ. Καρανάση, Αθήνα 1972). 

Τούτο δεν σημαίνει, εννοείται, ότι για τον Τσέ οι λαϊκές δυνάμεις δεν μπορούν να ενσωματώνουν στρατιωτικούς σαν ατομικούς μαχητές, αποσπασμένους, από το κοινωνικό περιβάλλον τους.

Κατά συνέπειαν το ζήτημα του στρατού τίθεται από αυτόν ξηρά με τους ακόλουθους όρους: "Αν δεχτούμε ότι ο εχθρός θα πολεμήσει για να μείνει στην εξουσία, πρέπει να αντιμετωπισθεί η καταστροφή του στρατού της καταπίεσης". Λοιπόν, για την καταστροφή, χρειάζεται να μπορούμε να του αντιπαραθέσουμε ένα λαϊκό στρατό. (σσ Πολιτικά Κείμενα: "Η τακτική και στρατιωτική της Λατινο-Αμερικάνικης Επανάστασης", τόμ. Α΄, σελ. 122, Εκδ. Καρανάση, 1970). 

Ας προστεθεί ότι ύστερα από το 1965 με την αμερικανική επέμβαση στη Δομινικανή Δημοκρατία, ο παρατεταμένος λαϊκός πόλεμος του φαίνεται με απαστράπτουσα προδηλότητα, σαν ο μοναδικός δυνατός δρόμος για να συντριβεί όχι μόνο η στρατιωτική μηχανή της τοπικής ολιγαρχίας, αλλά ακόμη για να αντιμετωπισθεί η ένοπλη επέμβαση του ιμπεριαλισμού. Μ΄ αυτό το διαφωτιστικό κείμενο οφείλουμε να κατανοήσουμε το ρόλο του ανταρτοπόλεμου για τον Τσέ, σαν μεθόδου δοκιμασμένης και δυναμικής για τον σχηματισμό του λαϊκού επαναστατικού στρατού. 

Θα επιχειρήσουμε στα επόμενα άρθρα που ακολουθούν να συναγάγουμε μερικές από τις πολιτικές αντιρρήσεις της γκουεβαρικής θεωρίας του ανταρτοπόλεμου, θεωρίας που είναι κατά βάθος "κλαουζεβιτσανή" διότι βλέπει τον ανταρτοπόλεμο σαν συνέχιση διά των όπλων, της επαναστατικής πολιτικής.