Σήμερα συμπληρώνονται 130 χρόνια από το θάνατο του Karl Heinrich Marx (1818-1883). Η επέτειος του θανάτου του, μας δίνει την αφορμή να παραθέσουμε αποσπάσματα από το έργο του "ΜΙΣΘΟΣ, ΤΙΜΗ, ΚΕΡΔΟΣ" (εκδ. Θεμέλιο) . Έργο, που προέκυψε από μια εκλαϊκευτική ομιλία που έκανε στα 1865, στην έδρα του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς Εργατικής Ένωσης, για να απαντήσει στις λαθεμένες απόψεις που ένα από τα μέλη του, ο Τζων Ουέστον, είχε υποστηρίξει σχετικά με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια αύξηση μισθών. Λόγω του μεγάλου όγκου τους, η παράθεση των αποσπασμάτων θα συνεχιστεί και τις επόμενες ημέρες.
kokkinostupos
VI. ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ
Πολίτες, έφτασα τώρα σε ένα σημείο, που πρέπει να μπω στην πραγματική ανάπτυξη του ζητήματος. Δεν μπορώ να υποσχεθώ πως θα γίνει με πολύ ικανοποιητικό τρόπο, γιατί διαφορετικά θα έπρεπε να διατρέξω όλο το πεδίο της πολιτικής οικονομίας. Μπορώ μόνο, όπως θα έλεγαν οι Γάλλοι «effleurer la question», να θίξω τα κύρια σημεία.
Το πρώτο ζήτημα που πρέπει να θέσουμε είναι: Τι είναι η αξία ενός εμπορεύματος; Με τι τρόπο καθορίζεται; Με μια πρώτη ματιά θα μπορούσε να φανεί πως η αξία είναι κάτι το ολότελα σχετικό και πως δεν μπορεί να καθοριστεί χωρίς να εξεταστεί ένα εμπόρευμα στις σχέσεις του με όλα τα άλλα εμπορεύματα. Πραγματικά, όταν μιλάμε για την αξία, για την ανταλαχτική αξία ενός εμπορεύματος , εννοούμε τις ανάλογες ποσότητες που σύμφωνα με αυτές ανταλάσσεται με όλα τα άλλα εμπορεύματα. Μα τότε γεννιέται το ερώτημα: Με τι τρόπο ρυθμίζονται οι αναλογίες που σύμφωνα με αυτές ανταλλάσσονται αμοιβαία τα εμπορεύματα;
Από πείρα ξέρουμε πως οι αναλογίες αυτές μεταβάλλονται αδιάκοπα. Αν πάρουμε ένα ξεχωριστό εμπόρευμα λ.χ το στάρι, θα δούμε πως ένα κουώρτερ στάρι ανταλλάσσεται σε αμέτρητες αναλογίες με διάφορα εμπορεύματα. Ωστόσο, επειδή η αξία του παραμένει πάντοτε η ίδια, είτε την εκφράσουμε σε μετάξι, είτε σε χρυσάφι, είτε σε οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα, πρέπει να είναι διαφορετικό και ανεξάρτητο από αυτές τις διαφορετικές αναλογίες που ανταλλάσσεται με τα διάφορα άλλα είδη. Πρέπει να μπορούμε να εκφράζουμε με πολύ διαφορετικό τρόπο τις ποικίλες αυτές ποσότητες με τα ποικίλα εμπορεύματα (24).
Εκτός από αυτό, όταν λέω πως ένα κουώρτερ στάρι ανταλλάσσεται σε μια ορισμένη αναλογία με σίδερο, ή πως η αξία ενός κουώρτερ στάρι εκφράζεται σε ένα ορισμένο ποσό από σίδερο, λέω πως η αξία του στραιού και το ισοδύναμό της σε σίδερο είναι ίσα με κάποιο τρίτο πράγμα, που δεν είναι ούτε στάρι, ούτε σίδερο, γιατί υποθέτω ότι εκφράζουν το ίδιο μέγεθος, με δύο διαφορετικές μορφές. Και τα δύο, το στάρι και το σίδερο, πρέπει, κατά συνέπεια, να μπορούν να αναχθούν, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, σ' αυτό το τρίτο, που είναι το κοινό τους μέτρο.
Για να κάνω το σημείο αυτό κατανοητό θα καταφύγω σε ένα πολύ απλό γεωμετρικό παράδειγμα. Ποια μέθοδο ακολουθούμε όταν συγκρίνουμε μεταξύ τους τα εμβαδά τριγώνων που έχουν τις πιο διαφορετικές μορφές και μεγέθη, ή όταν συγκρίνουμε τρίγωνα με ορθογώνια , ή με οποιαδήποτε άλλα ευθύγραμμα σχήματα; Ανάγουμε το εμβαδόν του τριγώνου σε μια έκφραση που είναι ολότελα διαφορετική από τη μορφή του. Αφού από τις ιδιότητες του τριγώνου βρήκαμε πως το εμβαδόν του είναι ίσο με το μισό γινόμενο της βάσης του επί το ύψος του, μπορούμε τώρα να συγκρίνουμε τις διάφορες τιμές κάθε είδους τριγώνου καθώς και κάθε άλλου ευθύγραμμου σχήματος, γιατί όλα τους μπορούν να χωρισθούν σε ορισμένο αριθμό από τρίγωνα.
Στην ίδια μέθοδο πρέπει να καταφύγουμε και με τις τιμές των εμπορευμάτων. Πρέπει να μπορέσουμε να τις αναγάγουμε σε μια κοινή για όλες έκφραση και να τα ξεχωρίζουμε μόνο από τις αναλογίες που περιέχουν το κοινό αυτό ποσό.
Επειδή οι ανταλλακτικές αξίες των εμπορευμάτων είναι μόνο κοινωνικές λειτουργίες αυτών των πραγμάτων και δεν έχουν καμία ολότελα σχέση με τις φυσικές τους ιδιότητες, πρέπει πρώτα να ρωτήσουμε: Ποα είναι η κοινή κοινωνική ουσία σε όλα τα εμπορεύματα; Είναι η εργασία. Για να παραχθεί ένα εμπόρευμα χρειάζεται να ξοδευτεί, να μπει μέσα σ' αυτό, ένα ορισμένο ποσό εργασίας. Και λέω όχι μόνο εργασία, μα κοινωνική εργασία. Ένας άνθρωπος που παράγει κάποιο αντικείμενο για δική του άμεση χρήση, για να το χρησιμοποιήσει ο ίδιος, δημιουργεί ένα προϊόν και όχι εμπόρευμα. Σαν αυτοσυντήρητος παραγωγός δεν έχει καμία σχέση με την κοινωνία. Μα για να φτιάσει ένα εμπόρευμα ένας άνθρωπος δεν πρέπει να φτιάσει μόνο ένα αντικείμενο που να ικανοποιεί κάποια κοινωνική ανάγκη, μα και η ίδια η εργασία του να είναι μέρος και συστατικό στοιχείο ολόκληρης της εργασίας που ξοδεύεται από την κοινωνία. Πρέπει να υποτάσσεται στην «κατανομή της εργασίας μέσα στην κοινωνία». Χωρίς τις άλλες υποδιαιρέσεις της εργασίας δεν είναι τίποτα και πρέπει και αυτή από μέρους της να τις ολοκληρώνει (25).
Αν θεωρήσουμε τα εμπορεύματα σαν αξίες, τα θεωρούμε αποκλειστικά από την μοναδική άποψη της αντικειμενοποιημένης, της στερεοποιημένης ή, αν θέλετε, της αποκρυσταλλωμένης κοινωνικής εργασίας. Από την άποψη αυτή μπορεί να διαφέρουν μόνο γιατί αντιπροσωπεύουν μικρότερα ή μεγαλύτερα ποσά εργασίας, όπως λ.χ ένα μεταξωτό μαντήλι χρειάζεται περισσότερη ποσότητα από εργασία παρά ένα τούβλο. Με τι μετρούμε όμως τα ποσά της εργασίας; Με το χρόνο που διαρκεί η εργασία, μετρώντας την εργασία με ώρες, μέρες κ.τ.λ. Φυσικά, για να χρησιμοποιήσουμε αυτό το μέτρο, ανάγουμε όλα τα είδη της της εργασίας σε μέση ή απλή εργασία, που τη θεωρούμε σαν τη μονάδα τους (26).
Καταλήγουμε λοιπόν σε τούτο το συμπέρασμα. Ένα εμπόρευμα έχει αξία, γιατί είναι αποκρυστάλλωμα κοινωνικής εργασίας. Το μέγεθος της αξίας του, της σχετικής του αξίας, εξαρτιέται από το μεγαλύτερο ή μικρότερο ποσό αυτής της κοινωνικής ουσίας που περιέχεται σ' αυτό, δηλαδή από τη σχετική μάζα εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή του. Οι σχετικές αξίες των εμπορευμάτων καθορίζονται, κατά συνέπεια, από τις αντίστοιχες ποσότητες ή μεγέθη εργασίας που έχουν χρησιμοποιηθεί, αντικειμενοποιηθεί ή σταθεροποιηθεί σ' αυτά. Τα αντίστοιχα ποσά των εμπορευμάτων, που μπορούν να παραχθούν στον ίδιο χρόνο εργασίας, είναι ίσα. Ή η αξία ενός εμπορεύματος έχει προς την αξία ενός άλλου εμπορεύματος τον ίδιο λόγο που έχει το ποσό της εργασίας που είναι στερεοποιημένο στο ένα προς το ποσό της εργασίας που είναι στερεοποιημένο στο άλλο.
Υποψιάζομαι πως πολλοί από σας θα ρωτήσουν: Υπάρχει τότε πραγματικά μια τόσο τεράστια ή μια οποιαδήποτε έστω διαφορά ανάμεσα στον καθορισμό της αξίας στα εμπορεύματα από το μισθό και τον καθορισμό της από τα σχετικά ποσά εργασίας που είναι αναγκαία για την παραγωγή της; Πρέπει, ωστόσο, να έχετε αντιληφθεί, πως η αμοιβή της εργασίας και το ποσό της εργασίας είναι δύο ολότελα διαφορετικά πράγματα. Υποθέστε λ.χ πως σε ένα κουώρτερ στάρι και σε μια ουγγιά χρυσάφι είναι στερεοποιημένα ίσα ποσά εργασίας. Αναφέρω το παράδειγμα αυτό, γιατί το χρησιμοποίησε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος στο πρώτο του δοκίμιο που δημοσίευσε το 1729 με τον τίτλο «A Modest Enquiry into Nature and Necessity of a Paper Currency» όπου, ένας από τους πρώτους, βρήκε την πραγματική φύση της αξίας. Πολύ καλά! Υποθέτουμε, λοιπόν, πως ένα κουώρτερ στάρι και μια ουγγιά χρυσάφι είναι ίσες αξίες ή ισοδύναμα, γιατί είναι αποκρυσταλλώματα ίσων ποσών μέσης εργασίας τόσων ημερών ή τόσων εβδομάδων εργασίας που έχει στερεοποιηθεί αντίστοιχα στο κάθε ένα από αυτά. Μήπως, ότανκαθορίζουμε μ' αυτό το τρόπο τις σχετικές αξίες του χρυσού και του σταριού, αναφέρουμε με ένα οποιονδήποτε τρόπο τους μισθούς του εργάτη γης και του μεταλλωρύχου; Καθόλου. Αφήνουμε ολότελα ακαθόριστοπόσο πληρώθηκαν για την εργασία μιας μέρας ή μιας βδομάδας, ακόμα και το αν χρησιμοποιήθηκε καθόλου μισθωτή εργασία. Αν χρησιμοποιήθηκε, μπορεί οι μισθοί να ήταν πολύ άνισοι. Ο εργάτης, που η εργασία του αντικειμενοποιήθηκε στο ένα κουώρτερ στάρι, μπορεί να πήρε μονάχα δύο μπούσελ στάρι και ο εργάτης που χρησιμοποιήθηκε στο μεταλλείο, μπορεί να πήρε μισή ουγγιά χρυσάφι. Οι μισθοί τους δεν μπορούν, φυσικά, να είναι μεγαλύτεροι από τις αξίες των εμπορευμάτων που παράγουν, μπορούν όμως να είναι μικρότεροι σε κάθε δυνατό βαθμό. Οι μισθοί τους έχουν όριο τις αξίες των προϊόντων, ενώ οι αξίες, οι σχετικές αξίες λ.χ του σταριού και του χρυσού, θα έχουν καθοριστεί χωρίς να λαβαίνεται υπ' όψη η αξία της εργασία που χρησιμοποιήθηκε, δηλαδή ο μισθός. Ο καθορισμός της αξίας των εμπορευμάτων από τα σχετικά ποσά εργασίας που στερεοποιήθηκαν σ' αυτά αποτελεί, λοιπόν, κάτι το ολότελα διαφορετικό από την ταυτολογική μέθοδο να καθορίζουμε τις αξίες των εμπορευμάτων με την αξία της εργασίας, ή από το μισθό (27).
Ωστόσο, το σημείο αυτό θα φωτιστεί ακόμα περισσότερο στην πορεία της έρευνάς μας.
-----------------------------------------------------------------
24. Μ' άλλα λόγια, αν υποθέσουμε για παράδειγμα, ότι 30 κιλά σταριού ανταλλάσσονται με 1 κιλό μετάξι ή με ένα ζευγάρι παπούτσια, πρέπει να δούμε τι είναι εκείνο που καθορίζει την αξία των 30 χλγ σταριού - αξία που παραμένει η ίδια, αδιάφορο αν η δοσμένη ποσότητα σταριού ανταλλάσσεται με το μετάξι στη βάση μιας ορισμένης αναλογίας, είτε ανταλλάσσεται με τα παπούτισα σε διαφορετική αναλογία. Ο Μαρξ θα πει παρακάτω ότι η αξία του προσδιορίζεται από το ποσό της κοινωνικής εργασίας που βρίσκεται ενσωματωμένο σ' αυτό και που αποτελεί το «μέτρο» με το οποίο μετριούνται αυτές οι αναλογίες ανταλλαγής. Για τη θεωρία της αξίας βλ. «Το Κεφάλαιο», τόμος 1, κεφ. 1.
25. Για μια βαθύτερη μελέτη των όσων υποστηρίζει ο Μαρξ σχετικά με τον καταμερισμό εργασίας, βλ. ειδικότερα «Το Κεφάλαιο», τόμος 1, κεφ. 12.
26. Με τον όρο απλή εργασία εννοούμε εκείνο το είδος εργασίας που σήμερα κανονικά ονομάζουμε κοινή εργασία και που δεν απαιτεί ιδιαίτερη επαγγελματική κατάρτιση. Για να συγκρίνουμε τη σύνθετη εργασία ενός τεχνικού ή ενός μηχανικού μ' αυτό το είδος της απλής εργασίας, χρειάζεται να κάνουμε μια πράξη απλοποίησης: λ.χ 1 ώρα εργασίας ενός τεχνικού=2 ώρες εργασίας ενός κοινού εργάτη. Βλ. σχετικά «Το Κεφάλαιο», τόμος 1.
27. Με τον όρο ταυτολογική μέθοδος εννοούμε μια διαδικασία συλλογισμού με τον οποίο, αντί να αποδείξουμε ένα πράμα, το διατυπώνουμε επαναλαβαίνοντάς το απλούστατα. Κάτι που θεωρείται αυταπόδεικτο χρειάζεται απλώς να εξηγηθεί.
Εδώ, μ' άλλα λόγια, υπογραμμίζεται ότι η αναλογία με την οποία ανταλλάσσονται μεταξύ τους τα εμπορεύματα εξαρτάται από την ποσότητα κοινωνικής εργασίας που είναι ενσωματωμένη σ' αυτά, και όχι απ' τους μισθούς που καταβλήθηκαν για να παραχθούν, μια και οι μισθοί αυτοί είναι ένα μέρος της αξίας των εμπορευμάτων - το οποίο περιλαβαίνει και την αξία της πρώτης ύλης, της μηχανής (το ποσοστό της που καταναλώθηκε) κλπ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου