ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Πηγή: Μαρξιστική Επιθεώρηση PRAXIS

Η εκπαίδευση στον καπιταλισμό αποτελούσε πάντα πεδίο διασφάλισης –αναπαραγωγής και ιδεολογικό-πολιτικής συναίνεσης [κυριαρχίας] . Ιδιαίτερα το πανεπιστήμιο, υπήρξε ο χώρος ανάπτυξης του ορθολογιστικού υποδείγματος, κατ’ επέκταση της επιστήμης και της έρευνας που έγιναν άμεσα αντιληπτές ως γρανάζια στην αναδυόμενη τότε μηχανή του κεφαλαιοκρατικού μοντέλου παραγωγής και των χειριστών της, δηλαδή της αστικής τάξης. Επί της ουσίας, κάθε μοντέλο πανεπιστημίου ιστορικά κλίθηκε να υπηρετήσει το αντιστοίχως συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης της παραγωγής, χωρίς φυσικά να εννοούμε μια ευθεία ταύτιση των λειτουργιών του ενός με τις ανάγκες του άλλου αφού, συν τοις άλλοις, τα πανεπιστήμια είναι κατεξοχήν κοινωνικά πεδία με σχετική αυτοτέλεια από το κράτος και την οικονομική δραστηριότητα. Παρόλ’ αυτά, παράγουν γνώση και έρευνα (βασική και εφαρμοσμένη) και διδακτικό έργο, άρα δημιουργία αποφοίτων με συγκεκριμένα γνωσιοθεωρητικά χαρακτηριστικά και δεξιότητες κατοχυρωμένες από τους τίτλους σπουδών που αποδίδουν. Κατά συνέπεια η συνολική αξιοποίησή τους από την παραγωγή ήταν πάντα επιδίωξη, η οποία ,όμως, έβρισκε αναχώματα από τις αντιστάσεις και διεκδικήσεις του φοιτητικού κινήματος κυρίαρχα και από τη στάση ενός μέρους του διδακτικού – ερευνητικού προσωπικού των πανεπιστημίων που στέκονταν αντιπαραθετικά στα υποδείγματα της καπιταλιστικής κερδοφορίας δευτερευόντως.

Στην σύγχρονη περίοδο, ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός βρίσκεται σε βαθιά και δομική κρίση και το μόνο σχέδιο για να βγει αλώβητος από αυτή, αλλά και με νέους όρους ανάπτυξης και κερδοφορίας, με νέους ταξικούς συσχετισμούς υπέρ αυτού, είναι η κατεδάφιση όποιων κατακτήσεων είχε στα χέρια της η εργατική τάξη, η προλεταριοποίηση των μικροαστικών στρωμάτων, η άλωση κάθε πεδίου κοινωνικής ζωής ( για να μετατραπεί σε πεδίο αγοράς) και η διάλυση και ανασυγκρότηση της διχοτομίας δημόσιου – ιδιωτικού χώρου. Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, το πανεπιστήμιο δεν θα μπορούσε παρά να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, αφού σήμερα το κεφάλαιο βρίσκεται μπροστά σε μια «ιστορική ευκαιρία» για την απαλλοτρίωσή του!

Η αντιδραστική αναδιάρθρωση του χώρου της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι βασικός κρίκος της «μνημονιακής» – «μεσο/μακροπροθεσμιακής» πολιτικής που υλοποιεί η κυβέρνηση και οι υπερεθνικοί οργανισμοί ολοκλήρωσης του κεφαλαίου. Παρότι, όμως, αποτελεί τμήμα αυτής της πολιτικής, της πολιτικής της «εξόδου από την κρίση» και των «δημοσιονομικών προσαρμογών» είναι πρόδηλο, και το παραδέχονται όλοι οι εκφραστές του αστικού μπλοκ εξουσίας, πως αυτή η αναδιάρθρωση σημαίνει μια «νέα εποχή» για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, σηματοδοτεί το πέρασμα σε ένα πανεπιστήμιο που θα υπηρετεί τη νέα αντιδραστική σταυροφορία του κεφαλαίου εις βάρος της εργασίας. Η κυβέρνηση, η Ε.Ε. και οι διεθνείς ολοκληρώσεις ετοιμάζουν να δημιουργήσουν ένα «πανεπιστήμιο» - μηχανή παραγωγής για το κεφάλαιο, μηχανή δημιουργίας αποφοίτων φθηνών, ευέλικτων, με αναλώσιμες δεξιότητες, πειθήνιων, μηχανή που τα γρανάζια της θα κινούν οι μεγαλο- καθηγητές managers και από κάτω τους το –υπό καθεστώς δουλείας- διδακτικό προσωπικό που θα «εργάζεται» με μισθούς πείνας και πλήρη ανασφάλεια.

Το Επιχειρηματικό Πανεπιστήμιο αποτελεί για το κεφάλαιο το οργανικό και ζωογόνο στοιχείο του στη προσπάθεια υπέρβασης της κρίσης του, είναι το μοντέλο που εναρμονίζεται με τη προσπάθειά του για κερδοφορία και τις νέες σχέσεις εργασίας. Ο καπιταλισμός επενδύει στην «κοινωνία της Γνώσης» που δεν είναι κάτι άλλο από την αγορά της γνώσης και ακριβώς επειδή οι ανάγκες του κεφαλαίου αντιλαμβάνονται την επιστήμη, τη γνώση, την έρευνα σαν πεδίο εμπορευματικής δραστηριότητας, την βλέπουν απενδεδυμένη από όποιου είδους «κρατικό μονοπώλιο», με συνέπεια την ίδρυση ιδιωτικών παν/μίων και την συνολική αναδιάρθρωση του δημοσίου μέσα από το πρόσφατο νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας Δ.Μ.Θ: «Οργάνωση Ανώτατης Εκπαίδευσης, Ανεξάρτητη Αρχή για τη Διασφάλιση και Πιστοποίηση της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση» και «Για τις ευθύνες, την αριστεία και την διεθνοποίηση των ΑΕΙ. Ανεξάρτητη Αρχή για την Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΝ.Α.Α.Ε.) και άλλες διατάξεις».

Το φοιτητικό κίνημα και ,με ιδιαίτερο ρόλο, η αντικαπιταλιστική του πτέρυγα, η Ενιαία Ανεξάρτητη Αριστερή Κίνηση, έχει συγκρουστεί μέσα από το πολιτικό του περιεχόμενο και τις μορφές πάλης και διεκδίκησής του με κάθε προσπάθεια προώθησης μεταρρυθμίσεων στην ανώτατη εκπαίδευση που στόχο είχαν την υποταγή των πανεπιστημίων στη κερδοφορία των ιδιωτικών συμφερόντων, τη κατάργηση του δωρεάν χαρακτήρα των σπουδών, την υποβάθμιση των μορφωτικών – εργασιακών – επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων, την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου. Σήμερα, με το συγκεκριμένο αυτό πολυνομοσχέδιο διάλυσης του ελληνικού δημοσίου πανεπιστημίου έχει συγκρουστεί η συντριπτική πλειοψηφία της πανεπιστημιακής κοινότητας (φοιτητές, Δ.Ε.Π., αδιόριστοι καθηγητές, καθηγητές με ΠΔ/407, διοικητικό προσωπικό). Οι πλευρές της αναδιάρθρωσης των ΑΕΙ αφορούν στα εξής: αυτοδιοίκητο πανεπιστημίων, χρηματοδότησή τους, αξιολόγηση, δομή των ΑΕΙ – σχολές/ τμήματα / πτυχία, εκλογή μελών ΔΕΠ και εργασιακές σχέσεις τους, φοίτηση, φοιτητική μέριμνα, συλλογικές διαδικασίες φοιτητών και (πανεπιστημιακό άσυλο).[1]



ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΤΟΥ – ΑΥΤΑΡΧΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Το προσχέδιο νόμου αφαιρεί την διοίκηση των πανεπιστημίων από τα συμμετοχικά όργανα που προέρχονται και εκλέγονται από την πανεπιστημιακή κοινότητα που διοικούν, διαλύεται δηλαδή η Σύγκλητος και εισάγεται το «παντοδύναμο» Συμβούλιο Ιδρύματος (Σ.Ι.) το οποίο θα είναι το ανώτατο διοικητικό όργανο υπεύθυνο μόνο για την ακαδημαϊκή λειτουργία του ιδρύματος. Ολιγομελές, αποτελούμενο από 15 μέλη, τα επτά πρώτης βαθμίδας καθηγητές, οι οποίοι θα επιλέγουν τα άλλα επτά μέλη που δεν θα έχουν καμία σχέση με το πανεπιστήμιο, θα είναι «διακεκριμένες προσωπικότητες», προφανώς τεχνοκράτες, επιχειρηματίες, πιθανώς και ανώτατα στελέχη του κλήρου και τέλος, ένας φοιτητής εκπρόσωπος των προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και υποψήφιων διδακτόρων![2] Εάν και στο σημερινό μοντέλο διοίκησης των ΑΕΙ είχαμε να ασκήσουμε δριμεία κριτική αναφορικά με τη διαπλοκή που είχαν στελέχη του με τους μηχανισμούς των αστικών κομμάτων εξουσίας, αναφορικά με τις κλειστές και γραφειοκρατικοποιημένες διαδικασίες των συνεδριάσεων και αποφάσεών του, τότε σε αυτό το «νέο μοντέλο διοίκησης» πρέπει να τοποθετηθούμε ευθαρσώς πως πρόκειται για ένα μοντέλο, όπου οι 7 καθηγητές έχουν την απόλυτη εξουσία να ορίσουν τα υπόλοιπα 7 μέλη του Σ.Ι., τα οποία δεν ελέγχονται από κανένα μέλος της πανεπιστημιακής κοινότητας, όπως επίσης και τον πρύτανη και τους διευθυντές τομέων/κοσμήτορες, που επίσης δεν ελέγχονται και δεν λογοδοτούν από και σε κανένα.

Ουσιαστικά το Σ.Ι. μοιάζει με ένα διοικητικό συμβούλιο μιας επιχείρησης, το οποίο ψηφίζει τον πρόεδρό του (πρύτανης) και το κάθε μέλος λογοδοτεί απλά στους υπόλοιπους 14 για κάτι που αφορά ένα ολόκληρο πανεπιστημιακό ίδρυμα! Η εισαγωγή εξωπανεπιστημιακών μελών στο Συμβούλιο συνιστά κατάφωρη παραβίαση του άρθρου 16 του Συντάγματος «παρ.5 και την προβλεπόμενη σε αυτό αυτοδιοίκηση, διότι επιβάλλει τη συμμετοχή στη διοίκηση προσώπων τα οποία δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με το ίδρυμα, η δε επιλογή τους, ως προς τον αριθμό ή τις ιδιότητες, δεν ανατίθεται, ως όφειλε στο ίδρυμα κατά διακριτική ευχέρεια, αλλά του επιβάλλεται κατά τρόπο δεσμευτικό. Είναι πρόδηλο ότι η αναγκαστική επιβολή προσώπων άσχετων προς το ίδρυμα δεν συνάδει με την αρχή της αυτοδιοίκησης. Σύμφωνα με την τελευταία, η επιλογή των προσώπων πρέπει να εξαντλείται στα πλαίσια του ιδρύματος, ώστε να υπάρχει ένας λογικός δεσμός βάσει ιδιότητας μεταξύ του εκπροσώπου και του εκπροσωπούμενου. Σε αντίθετη περίπτωση ο «εκλεγμένος» αλλά στην πραγματικότητα διορισμένος εκπρόσωπος πρεσβεύει απλώς τις δικές του απόψεις, δίχως να έχει προηγηθεί δημοκρατική επιλογή και συνεπώς μόνον για ετεροδιοίκηση μπορεί να γίνεται λόγος.»[3].

Παράλληλα το υπερδύναμο Σ.Ι. –management (του παν/μίου) εκφράζει -ως πλευρά- την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου ως άσυλο ελεύθερης διακίνησης ιδεών, έρευνας και διδασκαλίας, αφού όλη η ακαδημαϊκή λειτουργία του ιδρύματος επαφίεται σε αυτό![4] Η αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων ήταν κατάκτηση των αγώνων του φοιτητικού κινήματος και της υποστήριξής του από την προοδευτική πτέρυγα των πανεπιστημιακών δασκάλων και μάλιστα ήταν από τα ελάχιστα κοινωνικά πεδία στα οποία αναπτύσσονται εργασιακές σχέσεις και οι εργαζόμενοί του είχαν αυξημένο ρόλο και λόγο στη λειτουργία του. Φυσικά και δεν παραγνωρίζουμε τις προβληματικές (κατ’ ευφημισμόν) του ισχύοντος μοντέλου διοίκησης στο οποίο δεν εκπροσωπούνται μεγάλα κομμάτια της κοινότητας του ιδρύματος, όπως οι καθηγητές που προσλαμβάνονται βάσει του ΠΔ/407, το έκτακτο ερευνητικό και εργαστηριακό προσωπικό κτλ, αλλά η πρόταση του νομοσχεδίου για αυτή τη νέα διοίκηση συνιστά τομή στην αυταρχικοποίηση και στον «από – ακαδημαϊσμό» των πανεπιστημίων.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ – ΊΔΡΥΣΗ Α.Ε. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ

Κορυφαίο στοιχείο της αναδιάρθρωσης των πανεπιστημίων αποτελεί η αλλαγή του τρόπου χρηματοδότησής του που οδηγεί στην δημιουργία ενός «Οργανισμού» με τη μορφή του Ν.Π.Ι.Δ., μια μονομετοχική ανώνυμη εταιρεία [5]– υπεροργανισμός, που όχι μόνο έρχεται να διαλύσει τους λογαριασμούς έρευνας των πανεπιστημίων (ΕΛΚΕ), αλλά να αναλάβει αποκλειστικά κάθε οικονομική υπόθεση των ΑΕΙ. Το κράτος απεκδύεται της συνολικής του ευθύνης για τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων και εξασφαλίζει μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό επί των πραγματικών αναγκών λειτουργίας του ιδρύματος. Από κει και έπειτα κάθε ΑΕΙ πρέπει να βγει στο «κυνήγι» των πόρων προκειμένου να λειτουργήσει. Και εδώ εισέρχεται η «Πανεπιστήμιο Α.Ε.» που σε συνέργεια με το Συμβούλιο Ιδρύματος διαπραγματεύονται αυτή τη χρηματοδότηση, η οποία προέρχεται θα αποτελείται από το πενιχρό κρατικό κονδύλι και από τις ιδιωτικές πληρωμές (ερευνητικών προγραμμάτων, προγραμμάτων επιμόρφωσης προσωπικού, ευρεσιτεχνιών, παραγωγής προϊόντων μικρής κλίμακας κτλ) και τις χορηγίες / έδρες ιδρυθείσες από επιχειρηματίες! Όλο το οικονομικό πλάνο του ιδρύματος θα υπόκειται στα καταρτισμένα από το Σ.Ι., και την Α.Ε. «Τετραετή Προγράμματα - Συμβάσεις» τα οποία θα υπακούν σε δείκτες «ποιότητας και επιτευγμάτων» που θα τους ορίζει η Αρχή Διασφάλισης Ποιότητας [6] Στο άρθρο 5 § 2 [7] με Π.Δ. καθορίζονται οι στόχοι – λειτουργίες του «Οργανισμού». Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής [8] ως συνολική πια επιχειρηματικοποίηση των δημοσίων πανεπιστημίων, καθώς επίσης και ως καταπάτηση των ρητρών όπως αυτές ορίζονται από το άρθρο 16:

- η μέριμνα για την προώθηση της διασύνδεσης της έρευνας με την παραγωγική διαδικασία σε συνεργασία με τα Α.Ε.Ι. της χώρας καθώς και με άλλα ερευνητικά και τεχνολογικά ιδρύματα και φορείς του εσωτερικού ή του εξωτερικού,

- η συνεργασία με τεχνολογικούς φορείς του εσωτερικού ή του εξωτερικού με σκοπό τη σύζευξη της έρευνας με την παραγωγή, τη δημιουργία συστηματικών δεσμών συνεργασίας και την προώθηση αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων,

- η συνεργασία στο εσωτερικό και στο εξωτερικό με εμπειρογνώμονες και κάθε είδους φορείς ειδικευμένους σε θέματα των δραστηριοτήτων του για την προώθηση των σκοπών του, με δυνατότητα ανάθεσης σε αυτούς ερευνητικών και λοιπών έργων,

- η παροχή ειδικής επιμόρφωσης, θερινών μαθημάτων και προγραμμάτων δια βίου μάθησης για λογαριασμό και με χρηματοδότηση των ενδιαφερόμενων ατόμων και φορέων του ιδιωτικού ή/και του δημόσιου τομέα,

- η παραγωγή και διάθεση προϊόντων και η παροχή υπηρεσιών έναντι τιμήματος σχετικά με τους ερευνητικούς στόχους του ιδρύματος, αυτοτελώς ή μετά από σύσταση θυγατρικών εταιρειών ή σε συνεργασία με άλλους φορείς ή με τη συμμετοχή του σε οποιοδήποτε παραγωγικό φορέα ή επιχείρηση, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό,

- η ίδρυση εταιρειών τεχνολογικής βάσης–έντασης γνώσης (spin off) για την οικονομική ή κοινωνική αξιοποίηση ή εκμετάλλευση των ερευνητικών αποτελεσμάτων ή η συμμετοχή στην ίδρυσή τους με ομάδες επιστημόνων ή σε συνεργασία με άλλους παραγωγικούς φορείς, σύμφωνα με το άρθρο 23 του ν. 2841/1999 (Α΄ 199), όπως εκάστοτε ισχύει,

- η ίδρυση εκδοτικού οίκου ή συμμετοχή σε επιχειρήσεις αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της γνώσης είτε με τη σύσταση θυγατρικής επιχείρησης οποιασδήποτε μορφής για την εμπορική εκμετάλλευσή της, είτε με τη συμμετοχή σε από κοινού δραστηριότητα εκμετάλλευσης με άλλους οργανισμούς ή επιχειρήσεις.

Ο «οργανισμός» είναι ο νέος πυρήνας του επιχειρηματικού πανεπιστημίου του κεφαλαίου. Από αυτόν κρίνεται η λειτουργία η μη του πανεπιστημίου, το περιεχόμενο της παραγόμενης γνώσης – έρευνας και της παρεχόμενης διδασκαλίας, αφού είναι σε τελική ανάλυση αυτός που καθορίζει ποιός, πόσο και για τί πράγμα πληρώνει και είναι κοινός τόπος πως «κάθε θεσμός ελέγχεται από αυτόν που πληρώνει για τη λειτουργία του»[9] Αν πριν κάποια χρόνια αντιλήψεις στους κόλπους της Αριστεράς επέμεναν σε μία ανάλυση που διέβλεπε την καθολική επιχειρηματικοποίηση του πανεπιστημίου, δέχονταν πυρά ως «λαϊκιστικές, απλουστευτικές, οικονομίστικες» κ.α. Αν μη τι άλλο, πρέπει όσοι ασκούσαν τέτοιου είδους κριτικές να αναθεωρήσουν στο ότι πια το πανεπιστήμιο δεν αξιοποιείται από το κράτος, με κυρίαρχο σκοπό την ιδεολογική πειθάρχηση των αποφοίτων του και την ιδεολογική χειραγώγηση του ΔΕΠ του, αλλά υποτάσσεται στο κεφάλαιο με σκοπό την κερδοφορία για αυτό και μέσω του μοντέλου αποφοίτου που δημιουργεί και μέσω της ίδιας της διδασκαλίας και της έρευνας και της διαδικασίας αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της. Το Πανεπιστήμιο μετασχηματίζεται σε ίδρυμα παροχής υπηρεσιών κατάρτισης, εμπορευματοποιείται και υπάγει την επιστήμη στις άμεσες ανάγκες της καπιταλιστικής παραγωγής.

Σημειώσεις

[1] Τοποθετήσαμε σε παρένθεση το πανεπιστημιακό άσυλο γιατί δεν προβλέπεται στο νομοσχέδιο καμία διάταξη επί αυτού, μολοταύτα, υπάρχει σαφής κατεύθυνση της κυβέρνησης για αυτό και εξηγείται παρακάτω.

[2] Την εκλογή αυτού του εκπροσώπου θα την αναλύσουμε στο σημείο των συλλογικών διαδικασιών των φοιτητών.

[3] Κ. Χ. Χρυσόγονος, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, επιστολή Προς τη Σύνοδο Πρυτάνεων των ΑΕΙ, Θες/νίκη 11/7/2011, http://diafaneia.ee.auth.gr/

[4] Βλ. σχετικά Λ. Απέκης, άρθρο Κατάλυση της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης με όρους μνημονίου, www.alfavita.gr

[5] Βλ. σχετικά Σ. Σακελλαρόπουλος, επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο Παν/μιο, άρθρο Προσχέδιο Νόμου για τα ΑΕΙ, όχι ευχαριστώ!, 11/7/2011, κείμενο - συμβολή στο «Δίκτυο Πληροφόρησης και Συντονισμού για το Πανεπιστημιακό Κίνημα»

[6] Στην ΑΔΙΠ αναφερόμαστε παρακάτω αναφορικά με το ρόλο της και τη σχέση της με την αξιολόγηση των ΑΕΙ.

[7] Υπουργείο Παιδείας, Νομοσχέδιο «Για τις ευθύνες, την αριστεία και την διεθνοποίηση των ΑΕΙ. Ανεξάρτητη Αρχή για την Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΝ.Α.Α.Ε.) και άλλες διατάξεις».

[8] Σ. Σακελλαρόπουλος ό.π.

[9] Β.Κατζάρα, Εκπαίδευση και Κοινωνία: Κριτική διερεύνηση των κοινωνικών λειτουργιών της εκπαίδευσης, σελ.270, εκδ: Πολύτροπον, Αθήνα 2008