"Καλέ μου άνθρωπε..."

Απότο Radical Desire

"Η πιο χαρακτηριστική φράση της καριέρας σας είναι η προσφώνηση «Καλέ μου άνθρωπε…». Την πιστεύετε;

– Για όνομα του Θεού! Καθόλου… Τότε, θα μου πείτε, γιατί το έλεγα…"

Όποιος έχει δει με κάτι άλλο από ευκαιριακό μάτι τις ταινίες του Θανάση Βέγγου ξέρει ότι η ατάκα-υπογραφή του διαφέρει ριζικά από αυτές των άλλων κωμικών της εποχής. Οι χαρακτηριστικές ατάκες των σύγχρονών του είχαν ένα ξεκάθαρο και εύληπτο κωμικό νόημα. Του Βέγγου όχι. Γιατί όταν ο Βέγγος λέει "καλέ μου άνθρωπε" δεν το λέει σε ανθρώπους που έχει λόγο να θεωρεί καλούς. Το λέει σε ανθρώπους που τον κατατρέχουν, τον χτυπούν, τον εξαπατούν, ή γελούν σε βάρος του. Ανθρώπους που τον απογοητεύουν.
Η φράση, δηλαδή, είναι ευφημισμός, σαν αυτόν που αποκαλεί την παγωμένη έκταση στον Βορρά Greenland ή το επικίνδυνο ακρωτήρι της Νότιας Αφρικής Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας. Το "καλέ μου άνθρωπε" είναι μια ικετευτική απόπειρα εξευμενισμού ενός κόσμου βαθιά καταδιωκτικού, εχθρικού, και τελικά ακατανόητου. "Μη, καλέ μου άνθρωπε!": Ο λόγος του ικέτη έχει λόγο ύπαρξης ακριβώς επειδή οι άνθρωποι (οι άνθρωποι της "παλιάς, καλής εποχής" που κίβδηλα νοσταλγούμε) δεν είναι καλοί. Γι αυτό κι ο Βέγγος τρέχει, πάντα φυγόκεντρα, και πάντα μακριά τους. Ο φόβος απέναντι στον άνθρωπο-εκπρόσωπο της κοινωνίας που υφίσταται --φόβος που αισθάνεται κάθε πλάσμα που νιώθει ξένο και εξόριστο απ' το ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο (και ο Βέγγος έμεινε εξόριστος για όλη του τη ζωή, και όχι μόνο στη Μακρόνησο)-- είναι το κρυφό, πικρό κουκούτσι του κωμικού του καρπού. Και με αυτόν τον φόβο ταυτίζονται, έστω ασυνείδητα και δίχως να το γνωρίζουν, όσοι γέλασαν ποτέ μ' αυτή τη φράση. Η φιλοσοφία της απέχει παρασάγγας απ΄το να ονομάζει "καλό" αυτό που περιβάλλει τον κωμικό ήρωα που ενσάρκωσε ο Βέγγος· αν μπορεί να μεταφραστεί σε κάτι, αυτή είναι η φράση που ο θρύλος απέδωσε στον Αριστοτέλη: "Ω φίλοι, ουδείς φίλος!"

Φίλοι μου, δεν έχω φίλους· καλοί μου άνθρωποι, δεν είστε καλοί άνθρωποι: η ισορροπία ανάμεσα στην ικετευτική προτροπή για υπέρβαση (γίνε αυτό που δεν είσαι) και την αδυσώπητη κρίση (δεν είσαι αυτό που νομίζεις) ανήκει στους αγγέλους, ταπεινούς και πρόσχαρους από την μία, φέροντες ρομφαία πύρινη από την άλλη. Και ανάμεσά τους μέτραγα πάντοτε τον Θανάση.

Αντίο.