Η δολοφονία του Παύλου Φύσσα πυροδότησε πολλές συζητήσεις. Η πιό εντυπωσιακή ήταν η συζήτηση που ξεκίνησε σε ζητήματα δημοκρατίας. Η δημοκρατικότητα ξεχείλιζε από τα στόματα και τα λόγια, κάθε εφημερίδας, κάθε καναλιού κάθε ανθρώπου. Ο πυρήνας κάθε δημοκρατικής σκέψης είναι η έννοια της ατομικής ελευθερίας, της ατομικής επιλογής και της ατομικής πολιτικής αυτονομίας. Πυρήνας κάθε δημοκρατικής διαδικασίας είναι οι ατομικές ελευθερίες και αυτονομίες και ο σεβασμός σε αυτές. Το άθροισμα αυτών των “αμοιβαίων σεβασμών” βιώνεται ως δημοκρατική ελευθερία συνολικά(σε κοινωνικό επίπεδο). Μπορούμε όμως να είμαστε πραγματικά αυτόνομοι ή ελεύθεροι; Είναι τελικά εκεί το ζητούμενο;
Μέσα σε όλες τις συζητήσεις που έχει εκκινήσει η αντίφαση της κρίσης έχει αναδειχτεί τον τελευταίο καιρό, κυρίως από την διάρκεια του κινήματος των πλατειών και μετά, το υποκείμενο του αυτόνομου [1]. Ενάντια σε καθοδήγηση από κόμματα, ενάντια σε γραμμές και κατευθύνσεις, ο κόσμος προσπαθεί να ζήσει ελεύθερα(;). Κυρίως από την περίοδο των αγανακτισμένων και μετά αυτό έγινε πολύ έντονο ακόμα και στις καθημερινές συζητήσεις. Ακόμα πιο έντονο έγινε με τις συζητήσεις για τον Παύλο Φύσσα…..
Οι δηλώσεις από αριστερά και δεξιά ότι ο Παύλος δεν ανήκε σε κάποιο πολιτικό χώρο, και ότι ήταν ελεύθερος κτλ έδιναν και έπαιρναν, με αποκορύφωμα φυσικά την εμετική μάζωξη των χιπχοπάδων που μας διαβεβαίωσαν όλους ότι ο Παύλος δεν ανήκε πουθενά και δεν είχε πολιτική ταυτότητα(άρα πέθανε άδικα ενώ όσοι μπλέκονται με αυτά καλά να πάθουν;!;). Μπορεί λίγο ή πολύ κάποιοι παραδοσιακά αναρχικοί να τρίβουν τα χέρια τους με τον διάχυτο αντικομματισμό που κυριαρχεί στην ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια, και όντως όλα θα ήταν καλά αν αυτός ο αντικομματισμός βασιζόταν σε ταξικά αντανακλαστικά αλλά εδώ δεν είναι τέτοια η υπόθεση. Ο νέος αντικομματισμός βασίζεται στην δημοκρατική αυταπάτη της αυτονομίας, και δεν είναι τυχαίο, ότι ο δημοκρατικός πυρετός νεροζούμι της αμεσοδημοκρατίας πάει χέρι χέρι με τον αντικομματισμό. Η αυτονομία είναι το κύτταρο της δημοκρατικής φαινομενικότητας.
Ας δούμε αρχικά την λογική πίσω από αυτόν τον νέο δημοκρατικό λόγο. Σχεδόν όλες οι ρητορικές τέτοιου τύπου, από τις πιο “ριζοσπαστικές” τύπου “κάτω πλατεία” μέχρι τερατουργήματα τύπου Ανεξάρτητοι Έλληνες, έχουν ένα κοινό σημείο. Την ταύτιση της ελευθερίας με την απουσία άμεσων εντολών (κάτι που εμφανίζεται και στους αναρχικούς). Πίσω από αυτό κρύβεται η αντίληψη (πάλι) της ατομικότητας, της άποψης ότι το άτομο μόνο του σκέφτεται, πράττει και γενικά μπορεί να υπάρξει ως υπόσταση ατομικά. Έτσι αν δεν υπακούω κανέναν είμαι ελεύθερος. Στην “μνημονιακή” Ελλάδα αυτό μεταφράστηκε ότι η ελευθερία θα πραγματωθεί αν κάνουμε πέρα τα κόμματα, τα οποία υπαγορεύουν “γραμμές” και άρα δίνουν εντολές και έχουν “αδιαφανή συμφέροντα” ή αν κάνουμε πέρα τους “γερμανούς” που μας κάνουν κουμάντο κτλ κτλ. Η λογική αυτή επεκτείνεται και σε συνδικάτα, ομάδες κτλ σε οτιδήποτε είναι αδιάφανο, σε οτιδήποτε περιέχει ιεραρχία. Αυτό-επαναλαμβάνω- δεν θα ήταν κακό αν αυτό βασιζόταν σε μια ταξική λογική, αλλαγής των τρόπων που παράγουμε, που ανταλλάσσουμε, που υπάρχουμε. Όμως εδώ δεν είναι έτσι τα πράγματα. Η πραγματική ζωή, θεωρείται ουδέτερη και άοσμη, οι σχέσεις μεταξύ των πραγματικών ανθρώπων είναι σχέσεις ουδέτερες όλα τα προβλήματα μεταξύ των ανθρώπων είναι ή ηθικής φύσης (κάποιοι είναι καλοί ή κακοί και χρειαζόμαστε “παιδεία”) ή και κύρια πηγή προβλημάτων είναι η σφαίρα της πολιτικής, των πολιτικών σαν πρόσωπα( ακόμα χειρότερα) κτλ. Σφαίρα πραγμάτωσης της ζωής θεωρείται η πολιτική, από εκεί εκπορεύεται η ιστορία, η ιστορική διαδικασία κτλ. Άρα πρέπει να πάρουμε αυτή τη σφαίρα στα χέρια μας, να καταργήσουμε κάθε ιεραρχία, και συνακόλουθα το κράτος ή να πάρουμε το κράτος εμείς μέσω πολιτικού αγώνα.
Μπορούμε τελικά να είμαστε αυτόνομοι; Είναι μια ερώτηση που έχει τεθεί πολλές φορές και έχει απαντηθεί εξίσου πολλές. Ο σημερινός άνθρωπος είναι αλλοτριωμένος όχι αυτόνομος. Αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο που αλληλοδιαπλέκονται οι άνθρωποι σήμερα και με την κυρίαρχη σχέση στις κοινωνικές σχέσεις, τη σχέση κεφάλαιο. Το κεφάλαιο ενσωματώνει τα άτομα στη κυκλοφορία του δια του αποκλεισμού. Κάποιος ο οποίος είναι ενσωματωμένος στη κυκλοφορία του κεφαλαίου είναι αποκλεισμένος από τη μία, δηλαδή γίνεται άτομο, με ατομικό συμφέρον, που πραγματώνει την αναπαραγωγή του ατομικά-σε τελική ανάλυση-ως κάτοχος χρήματος και/ή περιουσίας, εργατικής δύναμης κτλ. Είναι ένα ταξικά οριοθετημένο άτομο, αποκλεισμένο από την άμεση σχέση με τα άλλα άτομα και από τα μέσα παραγωγής και αναπαραγωγής του. Είναι ιδιώτης. Από την άλλη είναι- με έμμεσο τρόπο φυσικά- και εξαρτημένος, όχι μόνο, όπως είναι φυσικο σε κάθε κοινωνία- γιατί αυτά που καταναλώνει δεν μπορεί να τα παράξει όλα μόνος του, ή γιατί έχει “ανάγκη από κοινωνικοποίηση κτλ”, αλλά γιατί πολυ απλά το χρήμα και η αξία δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά υπόθεση κυκλοφορίας, διαμεσολάβησης και ανταλλαγής. Η αξία είναι κοινωνική σχέση, είναι ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται το κεφάλαιο στην κυκλοφορία των αγαθών, τα κάνει εμπορεύματα, κάνει τον άνθρωπο εμπόρευμα, και γενικά αυτοπαρουσιάζεται ως οικονομία σε αυτόν τομέα. Ως δηλαδή το σύνολο των αυθόρμητων νόμων και διαμεσολαβούμενων σχέσεων της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων που οι άνθρωποι ελάχιστα έως καθόλου έχουν υπό τον έλεγχό τους.
Ο αυθόρμητος νόμος της αξίας είναι αυτός που βασιλεύει. Το άτομο εξακολουθεί να είναι εξαρτημένο γιατί πρέπει να ανταλλάξει, πρέπει να πουλήσει και να αγοράσει. Πίσω από μία δική του συναλλαγή περιμένει μια σειρά από άλλες συναλλαγές άλλων ανθρώπων που περιμένουν την κυκλική κυκλοφορία του χρήματος για να πραγματώσουν τις δικές τους ατομικές υποθέσεις. Έτσι δεν είμαι εξαρτημένος από τον άλλο μέσω ενός άμεσου τρόπου, που πραγματώνεται εκείνη τη στιγμή, αλλά με έμμεσο τρόπο, διαμέσου του χρήματος.
Ουσιαστικά δεν είμαι σε μιά ανθρώπινη κοινότητα αλλά σε μια πραγμοποιημένη κοινότητα ανταλλαγών. Δεν εξαρτώμαι από τους άλλους αλλά από το κεφάλαιο και τους αυθόρμητους νόμους του, τις κάθε στιγμή αναγκαίες συνθήκες αξιοποίησης του οι οποίες υπαγορεύουν το πώς, πού και γιατί, τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Είμαι διαχωρισμένος και ταυτόχρονα εξαρτημένος. Εξαρτούμαι άμεσα από τον εργάτη στην Κίνα που φτιάχνει το αμάξι μου, ή τον Πακιστανό της Μανωλάδας που μαζεύει τις φράουλες που τρώω, αλλά σίγουρα δεν είμαι συνδεδεμένος με αυτόν, είμαστε διαχωρισμένοι, τόσο σε επίπεδο (κυρίως) κοινωνικών σχέσεων και ρόλων (πχ είμαι καταναλωτής, εκείνος παραγωγός, εκείνος θέλει να πουλήσει το προϊόν σε μια τιμή ώστε να πάρει κέρδος ή μισθό, αν είναι εργάτης, εγώ θέλω να κάνω οικονομία, όλα είναι ατομικό ζήτημα, οι ρόλοι μας είναι διαχωρισμένοι κοκ) αλλά και δευτερευόντως σε επίπεδο απόστασης, η αναπαραγωγή του- και η δική μου- ειναι ατομική υπόθεση και αυτό που μας ενώνει είναι ένα δίκτυο συναλλαγών κάποιων που πραγματώνουν και αυτοί τις ατομικές τους υποθέσεις. Σήμερα πχ τα περιθώρια κερδοφορίας-ο νόμος της αξίας- υπαγορεύουν οι φράουλες να παράγονται στη Μανωλάδα, αύριο ίσως στο Μπαγκλαντές, ώστε να πουληθούν σε τιμή που μπορούν να αγοραστούν, αυτό είναι κάτι πέρα από τον έλεγχο τον δικό μου και του Πακιστανού, ακόμα και του φραουλοπαραγωγού- κεφαλαιοκράτη αφεντικού του Πακιστανού εργάτη, έτσι οι ιδιαίτερες συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν όλοι αυτοί, το αν ζουν ή πεθαίνουν από την πείνα, δεν ελέγχονται από αυτούς, η ζωή τους είναι ξένη ως προς τους ίδιους. Αυτά τα υπαγορεύει ο νόμος της αξίας και οι αντιφάσεις του. Όσο και αν σπάσουμε το κράτος σε κομμάτια ή όσο σοσιαλιστικό και αν το κάνουμε δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τις αντιφάσεις αυτές. Αυτό είναι ένα μόνο από τα πολλά παραδείγματα του παραλογισμού, των αντιφάσεων της χρηματικής διαμεσολάβησης των ανταλλαγών. Έτσι η κρίση αξίας κάποια στιγμή, θα επανεμφανίζεται ως οικονομική κρίση, και ως πολιτική κρίση, ως κρίση διαχείρισης, αποφάσεων κτλ, όποια και αν είναι η πολιτική, όσο οριζόντια και αν είναι, όσο θα υπάρχει ο αυθόρμητος νόμος της αξίας, όσο υπάρχουν κοινωνικές σχέσεις που έχουν από τη μία το άτομο ιδιώτη, το συγκεκριμένο άτομο και από την άλλη το αφηρημένο άτομο της όποιας πολιτικής κοινότητας. Όσο υποστηρίζουμε τον ιδεαλισμό και την ουσιοκρατία της δημοκρατίας. Αυτή η αντίφαση είναι αξεπέραστη και πέρα από τον δημοκρατικό έλεγχο.
Ουσιαστικά δεν είμαι σε μιά ανθρώπινη κοινότητα αλλά σε μια πραγμοποιημένη κοινότητα ανταλλαγών. Δεν εξαρτώμαι από τους άλλους αλλά από το κεφάλαιο και τους αυθόρμητους νόμους του, τις κάθε στιγμή αναγκαίες συνθήκες αξιοποίησης του οι οποίες υπαγορεύουν το πώς, πού και γιατί, τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Είμαι διαχωρισμένος και ταυτόχρονα εξαρτημένος. Εξαρτούμαι άμεσα από τον εργάτη στην Κίνα που φτιάχνει το αμάξι μου, ή τον Πακιστανό της Μανωλάδας που μαζεύει τις φράουλες που τρώω, αλλά σίγουρα δεν είμαι συνδεδεμένος με αυτόν, είμαστε διαχωρισμένοι, τόσο σε επίπεδο (κυρίως) κοινωνικών σχέσεων και ρόλων (πχ είμαι καταναλωτής, εκείνος παραγωγός, εκείνος θέλει να πουλήσει το προϊόν σε μια τιμή ώστε να πάρει κέρδος ή μισθό, αν είναι εργάτης, εγώ θέλω να κάνω οικονομία, όλα είναι ατομικό ζήτημα, οι ρόλοι μας είναι διαχωρισμένοι κοκ) αλλά και δευτερευόντως σε επίπεδο απόστασης, η αναπαραγωγή του- και η δική μου- ειναι ατομική υπόθεση και αυτό που μας ενώνει είναι ένα δίκτυο συναλλαγών κάποιων που πραγματώνουν και αυτοί τις ατομικές τους υποθέσεις. Σήμερα πχ τα περιθώρια κερδοφορίας-ο νόμος της αξίας- υπαγορεύουν οι φράουλες να παράγονται στη Μανωλάδα, αύριο ίσως στο Μπαγκλαντές, ώστε να πουληθούν σε τιμή που μπορούν να αγοραστούν, αυτό είναι κάτι πέρα από τον έλεγχο τον δικό μου και του Πακιστανού, ακόμα και του φραουλοπαραγωγού- κεφαλαιοκράτη αφεντικού του Πακιστανού εργάτη, έτσι οι ιδιαίτερες συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν όλοι αυτοί, το αν ζουν ή πεθαίνουν από την πείνα, δεν ελέγχονται από αυτούς, η ζωή τους είναι ξένη ως προς τους ίδιους. Αυτά τα υπαγορεύει ο νόμος της αξίας και οι αντιφάσεις του. Όσο και αν σπάσουμε το κράτος σε κομμάτια ή όσο σοσιαλιστικό και αν το κάνουμε δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τις αντιφάσεις αυτές. Αυτό είναι ένα μόνο από τα πολλά παραδείγματα του παραλογισμού, των αντιφάσεων της χρηματικής διαμεσολάβησης των ανταλλαγών. Έτσι η κρίση αξίας κάποια στιγμή, θα επανεμφανίζεται ως οικονομική κρίση, και ως πολιτική κρίση, ως κρίση διαχείρισης, αποφάσεων κτλ, όποια και αν είναι η πολιτική, όσο οριζόντια και αν είναι, όσο θα υπάρχει ο αυθόρμητος νόμος της αξίας, όσο υπάρχουν κοινωνικές σχέσεις που έχουν από τη μία το άτομο ιδιώτη, το συγκεκριμένο άτομο και από την άλλη το αφηρημένο άτομο της όποιας πολιτικής κοινότητας. Όσο υποστηρίζουμε τον ιδεαλισμό και την ουσιοκρατία της δημοκρατίας. Αυτή η αντίφαση είναι αξεπέραστη και πέρα από τον δημοκρατικό έλεγχο.
Για ποιά αυτονομία ή ανεξαρτησία μιλάμε λοιπόν; Η αυτονομία, η ανεξαρτησία, η ελευθερία στον καπιταλισμό δεν είναι ουτοπίες, αλλά φαινομενολογία, αυταπάτη. Δημοκρατική αυταπάτη. Η άρνηση συσχετισμού με οποιαδήποτε ομάδα, κόμμα, συνδικάτο, οργάνωση κτλ, έχει στον πυρήνα της τη σκέψη ότι οι ιδιαίτερες κοινωνικές σχέσεις του καθενός είναι ουδέτερες και το ζήτημα είναι αμιγώς πολιτικό και ζήτημα “εντολών” και “αδιαφάνειας” και αποφάσεων. Είναι η παραίτηση από κάθε ταξική σύγκρουση.
[1] Η λέξη αυτονομία χρησιμοποιείται και από ταξικά κινήματα και ομάδες όπως αυτά της εργατικής αυτονομίας, στην ιταλία, στην γερμανία κτλ. Φυσικά αυτά τα κινήματα πέρα από ένα κοινό σημαίνον δεν σχετίζονται με κανέναν τρόπο με όσα περιγράφονται στο κείμενο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου