Mεθοδολογικά προβλήματα του προσδιορισμού ενός ''Νέου Σταδίου'' του Καπιταλισμού

Πηγή: Τάξεις και Ηθική

Ύστερα από ένα διάστημα αποτοξίνωσης, σκέφτηκα πως δεν θα ήταν άσχημη ιδέα να κάνω μια ανάρτηση σαν μικρή συμβολή στον διάλογο που έχει ανοίξει, σε σχέση με το πέρασμα του καπιταλισμού σε ένα νέο στάδιο, ή όχι. Εδώ θα διατυπώσω μερικές σκέψεις, και ελπίζω να επανέλθω κάποια στιγμή με ένα δεύτερο κείμενο πιο πλούσιο και με τις κατάλληλες βιβλιογραφικές παραπομπές. Δεν θα καταπιαστώ με τα διάφορα επιχειρήματα υπέρ ή κατά του νέου σταδίου, παρά μόνο παράπλευρα, αφού εδώ με απασχολεί το απαραίτητο έδαφος μιας τέτοιας συζήτησης.

Ξεκινώντας λοιπόν, πρέπει να πούμε ότι το στάδιο νοείται σαν μια ασυνέχεια μέσα στην συνέχεια, μια ποιοτική τομή, ένα ποιοτικό άλμα. Την βαθμιαία ποσοτική μεταβολή ορισμένων πλευρών και ιδιοτήτων διακόπτει μια ιστορική ρήξη και η μετάβαση σε κάτι ποιοτικά διαφορετικό.     Δεν αρκεί όμως η παράθεση 5,10,20 σημαντικών αλλαγών που έχουν επέλθει στον σύγχρονο καπιταλισμό. Πρώτον, αυτές οι αλλαγές μπορούν να εκληφθούν ως απλώς ποσοτικές εντατικοποιήσεις ήδη υπαρχουσών ιδιοτήτων, και όχι ως ποιοτικές μεταλλαγές. Για παράδειγμα, πάντα ο καπιταλισμός ανοιγόταν σε διεθνή-παγκόσμια εμβέλεια και πάντα το χρήμα ήταν πληροφορία. Η παγκόσμια διασύνδεση των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων και η λογιστικοποίηση του χρήματος μπορούν να θεωρηθούν σε πλήρη συνέχεια με τις απαρχές του καπιταλισμού, ως αλλαγές στην ένταση, στην εμβέλεια, στη δύναμη, στην ταχύτητα/επιτάχυνση. Μια τέτοια θεώρηση αρνείται το ποιοτικό άλμα. Αν την προεκτείνουμε στο σύνολο της ιστορίας, μπορεί να καταλήξει στο ότι το ίδιο σύστημα είχαμε από τότε που υπήρξε χρήμα, ατομική ιδιοκτησία κλπ, και πως η μόνη διαφορά είναι ποσοτική, διαφορά κλίμακας, έντασης, όγκου, ταχύτητας περιστροφής, βάθεμα της εμπορευματοποίησης, κ.ο.κ.
    Δεύτερον, ακόμη και αν δεχτούμε πως υπάρχουν ποιοτικά άλματα και πως δεν έχουμε σε κάθε περίπτωση μια ποσοτική επαύξηση δίχως επιπτώσεις στο μέτρο και την ουσία του Πράγματος, και πάλι αυτό δεν μας λέει τίποτε για το ποιές ποιότητες πρέπει να εμφανιστούν ως νέες, ώστε το σύμπλεγμα των επιμέρους τομών να συγκροτεί μια ποιοτική τομή στον καπιταλισμό ως ολότητα. Έτσι, μια ποιοτικά νέα μορφή εκμετάλλευσης, μια ποιοτικά νέα σχέση εθνικού-διεθνικού κ.ο.κ, μπορεί να είναι νέα γνωρίσματα μέσα στον ιμπεριαλισμό, και όχι μετάβαση σε ένα νέο στάδιο. Μπορεί να καταδεικνύουν ένα ''υπο-στάδιο'' μέσα στον ιμπεριαλισμό (ύστερος καπιταλισμός, ύστερος ιμπεριαλισμός, μεταφορντικός καπιταλισμός κλπ). Με την ίδια λογική και με βάση τα ίδια γνωρίσματα, μπορεί κάποιος να υποστηρίξει πως οι αλλαγές είναι τέτοιες, ώστε δεν έχουμε πια καπιταλισμό, αλλά μια Αυτοκρατορία με πυραμιδωτή ιεραρχία (προσιδιάζουσα σε μια επανάκαμψη φεουδαρχικών προνομίων, ελίτ κλπ).
    Με άλλα λόγια, η παράθεση διαφόρων εξελίξεων, αναπτύξεων, τομών κλπ στον σύγχρονο καπιταλισμό, μπορεί να εκληφθεί ως:

α) Απόδειξη μεγάλων ποσοτικών εντατικοποιήσεων αρχετυπικών ιδιοτήτων του καπιταλισμού, έτσι ώστε το ποιοτικά νέο των ιδιοτήτων δεν είναι παρά αυταπάτη που δημιουργεί η μεγάλη ποσοτική μεταβολή ιδιοτήτων-ποιοτήτων που υπήρχαν ήδη. Έτσι δεν έχουμε περάσει σε κάποιο νέο στάδιο αλλά βρισκόμαστε ακόμα στην τροχιά του παλιού.

β) Απόδειξη επιμέρους καινοτομιών, πραγματικών ''ποιοτικών αλμάτων'' στην μία ή την άλλη πτυχή του καπιταλισμού, που όμως δεν συγκροτούν μετάβαση σε άλλο στάδιο (έτσι πχ, η πληροφορικοποίηση πολλών εργασιών είναι νέο χαρακτηριστικό, αλλά έχουμε ακόμη ιμπεριαλισμό).

γ) Απόδειξη ότι έχουμε περάσει σε ένα νέο στάδιο του καπιταλισμού.

δ) Απόδειξη ότι το νέο είναι τόσο ''ριζικά νέο'', ώστε έχει αρθεί ο ίδιος ο καπιταλισμός!
   Δηλαδή, καμία απόδειξη. Με άλλα λόγια, η κουβέντα χωρίς την συνειδητοποίηση των παραπάνω εκδοχών μπορεί να καταλήξει αδιέξοδη.    Επομένως, από τα α, β, γ, δ προκύπτει ότι πρέπει να προσδιοριστεί:

1) Το πρόβλημα της σχέσης ποσότητας και ποιότητας. Πότε γίνεται το ποιοτικό άλμα? Ποιά τελευταία ''ποσοτική στρώση'' το επιφέρει? Έτσι τεθειμένο, το πρόβλημα είναι μάλλον ανεπίλυτο.

2) Ποιά ποιοτικά γνώρισματα ανήκουν στον ουσιακό πυρήνα του καπιταλισμού, και ποιά σε κάθε στάδιό του, ώστε να γνωρίζουμε η ανατροπή ποιών γνωρισμάτων σημαίνει την ανατροπή ποιάς εδραιωμένης κατάστασης.

3) Πώς διαπιστώνεται, με ποιά κριτήρια, το ποιοτικό άλμα, και ποιά η σχέση του ερευνητή-υποκειμένου σε σχέση με την αντικειμενική πραγματικότητα, στην οποία διαγιγνώσκεται ένα ποιοτικό άλμα.
  Αλλά υπάρχουν και άλλα ζητήματα. Τί είναι το στάδιο? Το στάδιο είναι μια ανεπίστρεπτη θεμελιωμένη και θεμελιωτική βάση. Το στάδιο είναι μέσα στην συνέχεια, ως μια στιγμή (Moment). Η στιγμή είναι ταυτόχρονα ροπή/τάση μιας δυναμικής, αλλά και σημείο. Τίθεται λοιπόν το ζήτημα της σημειακότητας της τάσης και της ροικότητας του σημείου, αυτό που ο Ζιλ Ντελέζ ονομάζει ''στιγμιαία τάση'' στο ''Ο Λάιμπνιτς, το Μπαρόκ και η Πτύχωση''. Για τον Ντελέζ, μια συνέχεια πτυχώνεται, καμπυλώνεται, εντατικοποιείται, οπότε αυτό που η διαλεκτική ονομάζει ''ποιοτική τομή'' ή ασυνέχεια μέσα στην συνέχεια, για τον Ντελέζ είναι μια πτύχωση και οι πτυχώσεις είναι για την συνέχεια ό,τι οι φλέβες του μαρμάρου πάνω στο συνεχές του μαρμάρου. Η κριτική του F.Jameson στον ''Αντι-Οιδίποδα'' και τα ''Χίλια Επίπεδα'' των Ντελέζ-Γκουαταρί (βλ. στο ''Valences of Dialectics''), αποτελεί μια άμεση υπεράσπιση της κατηγορίας της άρνησης και του ποιοτικού άλματος.   Νομίζω πως είναι φανερό από τα παραπάνω πως πρόκειται για ένα βαθύ θεωρητικό ζήτημα ο ίδιος ο προσδιορισμός του ''σταδίου''. Για την Λογική της Ιστορίας, μια κοινωνική ολότητα εμφανίζει 3 κύρια στάδια, αυτό της πρωταρχικής εμφάνισης, αυτό της διαμόρφωσης και αυτό της ωριμότητας. Ένα προ-στάδιο είναι η ''αρχή'', η θέση των προϋποθέσεων μέσα στην προηγούμενη κοινωνική ολότητα, το σπέρμα του νέου στο παλιό. Κατά την πρωταρχική εμφάνιση, του νέο γεννιέται μέσα στους κόλπους του παλιού, και δεν έχει ακόμη καταφέρει να εδραιώσει την ουσία του ως πηγή της δική του αυτοκίνησης-αυτοανάπτυξής του, η ζωή του βασίζεται περισσότερο στην σχέση με το παλιό που ακόμα κυριαρχεί. Κατά την διαμόρφωση, το νέο αναπτύσσεται πάνω στο δικό του θεμέλιο, τις δικές του αντιφάσεις. Η ωριμότητα σημαίνει το στάδιο της όξυνσης της ουσιακής του αντίθεσης σε αντίφαση, και την προετοιμασία του ξεπεράσματός του.   Η παραπάνω σταδιοποίηση προκύπτει ως μια λογική ανασυγκρότηση μιας ιστορικής διαδρομής. Τίθενται όμως και εδώ ποικίλα ερωτήματα, λ.χ το κατά πόσο ακόμη και μια πιθανοκρατική θεώρηση της τάσης-ανάπτυξης επιλύει πραγματικά το ζήτημα της διαλεκτικής ελευθερίας-αναγκαιότητας. Η αντικειμενική τάση της ιστορίας δεν παύει να είναι αντικειμενική καθεαυτή, έξω από την διαλεκτική της με το υποκείμενο. Με άλλα λόγια, το ριζικά νέο του ποιοτικού άλματος ενυπάρχει ήδη πριν, ως μια (πιθανοκρατικά) ορισμένη δυνατότητα μέσα σε ένα ήδη ανοιγμένο φάσμα δυνατοτήτων. Το ριζικά νέο όμως, ένα πραγματικό άλμα, πρέπει να μην είναι ούτε ex nihilo δημιουργία, ούτε συνέχεια μέσα στην συνέχεια. Πρέπει να είναι σύμφωνα με μια διαλεκτική θεώρηση τομή μέσα στην συνέχεια, ''κόμπος στο κομποσχοίνι'' όπως νομίζω το έχει περιγράψει ο Μπένγιαμιν.   Συνεχίζοντας, πρέπει να πούμε πως είναι ένα σημαντικό ζήτημα, αν η σταδιοποίηση αφορά τον καπιταλισμό ως κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής (ΚΤΠ), ή την κεφαλαιοκρατία ως το όλον ''βάσης'' και ''εποικοδομήματος''. Αν περιοδολογούμε την οικονομική βάση (καπιταλισμός του ''ελεύθερου ανταγωνισμού'', ''ιμπεριαλισμός-μονοπωλιακός καπιταλισμός'', ....), σημαίνει αυτό ανεπίστρεπτες μεταλλαγές και στο λεγόμενο ''εποικοδόμημα''? Αν ναι, αυτό σημαίνει πως η αλλαγή σταδίου είναι αλλαγή σταδίου του κεφαλαιοκρατικού κοινωνικού όλου, και όχι μόνο του τρόπου παραγωγής (αλλά και των νομικοπολιτικών μορφών κυριαρχίας, κλπ). Αν η περιοδολόγηση σημαίνει αλλαγή σταδίου του τρόπου παραγωγής και μόνον, πόσο ''διαλεκτική'' είναι αυτή η αντίληψη αναφορικά με την σχέση βάσης-εποικοδομήματος?   Επ'αυτού η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να περιοδολογήσουμε την κεφαλαιοκρατική κοινωνία και όχι απλά τον ΚΤΠ παραγωγής. Η λέξη καπιταλισμός υπάρχει η σύγχυση να αναφέρεται την μια στον ΚΤΠ ως οικονομική βάση και την άλλη στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία ως όλο. Ο Μάρξ μίλησε για Κεφάλαιο και για μια προιούσα τάση υπαγωγής της κοινωνίας σε αυτό και αναδιάρθρωσή της εκ των ένδον, με όχημα της εμπορευματοποίηση και τις νομικοπολιτικές μορφές κυριαρχίας (''πραγματική υπαγωγή'', βλ. και ''πρωταρχική συσσώρευση'').   Όπως έχουν δείξει οι Jameson, Harvey, Williams, Postone και άλλοι, η σταδιοποίηση του καπιταλισμού και η θεώρησή του ανά τομές συνεπάγεται φοβερές αλλαγές όχι μόνο στον τρόπο παραγωγής, στις μορφές απόσπασης υπεραξίας κ.ο.κ, αλλά και στον τρόπο ζωής, στις αισθητικές και ιδεολογικές μορφές, στην ''δόμηση συναισθήματος'', στις χωροχρονικές διαστάσεις, κ.ο.κ.   Πότε η φεουδαρχία ''έγινε'' καπιταλισμός? Κατά γενική ομολογία, το ποιοτικό αυτό άλμα ήταν παράγωγο μιας διαδικασίας αιώνων, αλλά και δημιουργία μερικών επαναστάσεων της αστικής τάξης (ή ειρηνικών μεταβάσεων και πολιτικοιδεολογικής αλλαγής των συσχετισμών δύναμης). Έστω λοιπόν ότι η ''τομή'' είναι ένα χρονικό ρήγμα με μήκος αρκετών αιώνων. Αν κοιτάξω στο μικροσκόπιο αυτό το χρονικό μήκος, θα δω τους αιώνες σαν μερικές δεκαετίες, σαν μήνες, σαν ημέρες. Έτσι όμως είναι αδύνατον να δω ''πότε'' έγινε το ποιοτικό άλμα. Συλλαμβάνοντας τον χρόνο σαν χωρική διάταξη σημείων, σαν μήκος, το άλμα δεν μπορεί να ''εντοπιστεί''. Η ιστορική συνέχεια γίνεται μονάδα, ''μοναδικοποιείται'' όπως λέει ο Λένιν στα ''Φιλοσοφικά Χειρόγραφα'' (Άπαντα, τόμος 29, εκδ. Σύγχρονη Εποχή), και αυτή η μονάδα είναι μια χωροχρονική πύκνωση.    Αλλά πύκνωση σε σχέση με τί? Ο κόμπος στο κομποσχοίνι είναι κόμπος αλλά αν τον δω από πιο κοντά είναι μια ορισμένη περίπλεξη του σχοινιού, ένα ορισμένο δέσιμο, είναι το ίδιο το σκοινί που συνεχίζεται πριν και μετά τον κόμπο. Μια ορισμένη πλοκή ενώ διατρέχω οριζόντια της ιστορία και σε μια στιγμή βρίσκω ένα ανάχωμα. Από εκείνη τη στιγμή και μετά διατρέχω το ''δεύτερο μέρος'' του σχοινιού, και αν ο κόμπος αντιπροσώπευε καλύτερα το ποιοτικό άλμα, το σκοινί από εκεί και πέρα δεν θα ήταν το ίδιο. Αν η ανοδική και η πτωτική πορεία της ανάπτυξης του καπιταλισμού διαγράφει ένα σχήμα ''W'' στην γραφική παράσταση, το ''σημείο καμπής'', το σημείο που η άνοδος μετατρέπεται στο αντίθετό της, σε πτώση, και η πτώση σε άνοδο (ανάλογα με την θέση-σκοπιά παρατήρησης), το σημείο λοιπόν αυτό δεν ξέρω σε ποιό ακριβώς χρονικό σημείο t αρχίζει να κάμπτεται και σε ποιό ακριβώς χωρικό σημείο-χιλιοστό πάνω στον χάρτη της γραφικής παράστασης αρχίζει η κλίση προς τα πάνω ή προς τα κάτω.   Γιατί τα λέω όλα αυτά? Άραγε, δεν παίζει κανένα ρόλο η σχέση μου ως παρατηρητή με τον προσδιορισμό του ''ποιοτικού άλματος'' στο αντικειμενικό γίγνεσθαι? Γιατί το ποιοτικό άλμα του καπιταλισμού σε σχέση με την φεουδαρχία προσδιορίζεται χρονικά σε μερικούς αιώνες, και όχι σε μερικά χρόνια, μήνες ή ημέρες? Η ποσότητα του χρόνου εδώ μετατρέπεται σε χρονικό-ιστορικό ρήγμα. Πολλές φορές μοιάζει με ζήτημα επιλογής αν το ποιοτικό άλμα περάσματος στον καπιταλισμό εκτείνεται από τον 13ο ως τον 18ο αιώνα, από τον 15ο ως τον 17ο, κ.ο.κ. Λίγοι θα διαφωνήσουμε όμως ότι κάποιο ''άλμα'' έχει συντελεστεί. Υπάρχει μια ριζική διαφορά ανάμεσα στην σχέση φεουδάρχη-δουλοπάροικου και στην σχέση εργοδότη-εργαζομένου. Όμως στις οριακές μορφές, όπως λ.χ στην περίπτωση των διαφόρων μορφών δουλείας στην Αρχαία Αθήνα, δεν ξέρω κανείς πότε μπορεί να ονομάσει το δοθέν φαινόμενο δουλεία και πότε όχι. Έτσι και στην  σχέση εμπόρου/''προαγοραστή'' και χειροτέχνη που παρουσιάζει ο Μάρξ στο ''Κεφάλαιο''. Τα όρια κεφαλαιοκρατικής και προκεφαλαιοκρατικής σχέσης είναι δυσδιάκριτα.    Όλα αυτά μας κάνουν λοιπόν να αναρωτιόμαστε ποιά η θέση του παρατηρητή του ''ποιοτικού άλματος'' σε όλο αυτό. Δεν είναι τυχαίο που οι Νέγκρι-Χάρντ στην ''Αυτοκρατορία'' στηρίζουν την μετάβαση σε αυτό το νέο οντολογικό status της κοινωνίας στην ανάδυση ενός νέου εργασιακού-δημιουργικού υποκειμένου, του πλήθους, που κατά την γνώμη τους αποτελεί μια νέα παραγωγική δύναμη με ένα εξωτερικό υποστασιακό και δημιουργικό υφίστασθαι σε σχέση με το αντιπαραγωγικό καθεστώς της Αυτοκρατορίας. Το ''νέο στάδιο'' δηλαδή συνοδεύεται με την αποκρυστάλλωση ενός νέου επαναστατικού υποκειμένου.   Το νέο στάδιο του καπιταλισμού πρέπει να είναι πάνω από όλα νέο στάδιο κυριαρχίας και εκμετάλλευσης, ένα νέο στάδιο του ''πάσχειν'' του δυνητικά επαναστατικού υποκειμένου. Το ποιοτικό άλμα παρατηρείται όσον αφορά την κοινωνία και τον καπιταλισμό από την σκοπιά του νεοπαγούς, διαμορφούμενου υποκειμένου. Δεν πρόκειται για μια σχετικιστική αντίληψη. Ο Μάρξ είδε την ποιοτικά νέα μορφή εκμετάλλευσης, την υπεραξία (σε σχέση με την υπερεργασία και το πλεόνασμα εν γένει), από την σκοπιά του εργασιακού υποκειμένου, του ''προλεταριάτου''. Το προλεταριάτο ως επαναστατική δύναμη και η μαρξική υπεραξία δεν υπήρχε πριν τον Μάρξ αλλά και ο Μάρξ δεν την δημιούργησε από το τίποτα. Το κενό που κατανόμασε ο Μάρξ ως ''προλεταριάτο'' και δεν το αναγνώριζε κανείς, ταυτόχρονα με την κεφαλαιοκρατική απόσπαση υπεραξίας, φαίνεται ως κενό, που κατονομάστηκε, εκ των υστέρων, είναι εκείνο το ''τυφλό σημείο'' της μετάβασης της ποσότητας σε ποιότητα. Αν ο καπιταλισμός ιδρύθηκε όταν η εμπορευματοχρηματική και κεφαλαιοκρατική σχέση έγινε καθολική, την καθολικότητα αυτή την ένιωσε στο πετσί της η εργατική τάξη, γιατί μετέχει σε αυτήν ως η υποκειμενική αλλά και ''αντικειμενότροπος'' παράμετρός της. Η εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας βάθυνε τόσο ώστε αναγνωρίστηκε ως το ουσιώδες στοιχείο μιας νέας κατάστασης. Και μαζί, ταυτόχρονα, αναγνωρίστηκε τόσο το σύστημα της εκμετάλλευσης της μισθωτής εργασίας και του κεφαλαίου, η κεφαλαιοκρατία, όσο και το σώμα εκείνο που πάσχει από την εκμετάλλευση, το προλεταριάτο.   Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός συνοδεύεται από νέες μορφές εκμετάλλευσης, σχέσης κέντρων και περιφερειών, σχέσης παραγωγής και κατανάλωσης, σχέσεις σχεδιασμού της οικονομίας και της νομικοπολιτικής κυριαρχίας. Το ''πέρασμα'' από την (εξωτερική) πειθαρχία των σωμάτων στην κοινωνία του ελέγχου (βλ. Ντελέζ και Φουκώ), και η γέννηση της βιοπολιτικής, δεν θα υπήρχαν ως σύλληψη χωρίς τα ΜΜΕ, την ανεργία, την αλλοτρίωση του ελεύθερου χρόνου και της ζωής της ίδιας, όλα αυτά παθήματα της υποτελούς τάξης. Η εν-σωμάτωση της αλλοτρίωσης και η όξυνση του φετιχισμού μέχρι τα όρια της αναίρεσής του, όπως λέει ο Αντόρνο σε ένα κείμενό του (''Reflecions on Class Theory''), σημαίνει πως η στάχτη στα μάτια του μισθωτού εργαζόμενου και η χρυσόσκονη με την οποία ντύνουν την ζωή του γίνονται ένα μαζί του, τόσο που δεν υπάρχει πια η εξωτερικότητα την οποία προϋποθέτει ο φετιχισμός. Έτσι οι εκμεταλλευόμενοι ίσως επαναστατήσουν επειδή θα είναι αδύνατο να ξεγελαστούν, να ''φετιχιστούν'', επειδή θα γίνουν ομοούσιοι με την πραγματικότητα τόσο ώστε να μπορούν να την διακρίνουν ανορθολογική ως προς την ουσία τους και αναντίστοιχη προς το είναι τους.   Αλλά η παραπάνω θεώρηση είναι εσχατολογική (κάποιοι θα έλεγαν ιδεαλιστική). Το υποκείμενο της επανάστασης δεν θα περιμένει να γίνει απολύτως πράγμα ούτε να φτάσει στο ακρότατο της πραγμοποίησης, για να πάρει έπειτα τον αντίστροφο δρόμο (βλ. Λούκατς, ''Ιστορία και Ταξική Συνείδηση''). Θα δει, θα νιώσει, θα συνειδητοποιήσει ότι οδεύει προς το να γίνει ένα πράγμα χωρίς να έχει πραγμοποιηθεί πλήρως (κάτι τέτοιο είναι αδύνατο), έτσι μπορεί να δει το επαναστατικό υποκείμενο την διαφορά και να οργανωθεί πολιτικά ώστε να διεκδικήσει την καθαρή διαφορά της ύπαρξής του από την αλλοτρίωσή του. Η διαφορά αυτή γεννά την εικόνα μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση, μιας ουτοπίας όχι με την έννοια του ακατόρθωτου αλλά του έως τώρα απραγματοποίητου, και όχι αυτόματα, παρά μόνο μέσα από την οργανωμένη πολιτική πάλη για την ανάληψη του ελέγχου και της παραγωγής της ζωής.   Όλα αυτά αναδιατυπώνονται ως εξής. Οποιαδήποτε κουβέντα για το πέρασμα ή όχι σε νέο στάδιο του καπιταλισμού, δεν μπορεί να μην λαμβάνει υπόψη της αν το νέο, αναδυόμενο εργασιακό υποκείμενο είναι οδηγητικό ή κυρίαρχη κατάσταση σήμερα. Αν η κυριαρχία του προλεταριάτου ως προλεταριάτου στον κοινωνικό πληθυσμό σήμαινε και την κυριαρχία της μισθωτής εργασίας, της εκμετάλλευσης και του κεφαλαίου (και εννοώ την κυριαρχία του προλεταριάτου όχι πολιτικά, αλλά μέσα στην ταξική σύνθεση των υποτελών), η κυριαρχία των ''διανοητικά εργαζόμενων'', της ''γενικής διάνοιας'' κ.ο.κ, θα σήμαινε μια τεράστια αναταραχή για το σύστημα της μισθωτής εργασίας, των νόμων κίνησης του καπιταλισμού κλπ (όπως έχει δείξει ο Μάρξ στα περίφημα ''Grundrisse''). Το αν θα περάσουμε σε ένα νέο στάδιο ή όχι νομίζω ίσως φανεί με το προχώρημα της κρίσης του καπιταλισμού. Προς το παρόν έχουμε, όπως έλεγε ο Χέγκελ, μια ''απλή ορμή που δεν έχει ακόμα ύπαρξη''. Θα κριθεί από την ταξική πάλη αν θα αφεθεί ο καπιταλισμός να αναδιατάξει τον εαυτό του εδραιώνοντας μια νέα μορφή εκμετάλλευσης, οικονομικής και νομικοπολιτικής, και μόνο τότε θα έχει γίνει το ποιοτικό άλμα. Η αδυναμία εδραίωσης άρα και ίδρυσης του ποιοτικού άλματος με τον εαυτό φαίνεται μέσα από την σημερινή κρίση. Δεν έχει βρεθεί για τον καπιταλισμό αυτό το modus vivendi που έλεγε και ο Μάρξ, αυτό το μέτρο συνύπαρξης της ποσότητας με την ποιότητα που δεν έχει ακόμα γεννηθεί. Και αυτό γιατί αναμένεται, μέσα στην κρίση, η στάση υποταγής ή χειραφέτησης του εργασιακού υποκειμένου.   Επομένως, κατά την άποψή μου, το ''ποιοτικό άλμα'' και το ''νέο στάδιο'' του καπιταλισμού δεν μπορεί να διαγιγνώσκεται στην αντικειμενική πραγματικότητα ''καθεαυτή'', άσχετα από το υποκείμενο που μπορεί να παρατηρήσει, να συνειδητοποιήσει και έτσι να θέσει με την στάση του την τομή. Οι ποσοτικές μεταβολές του καπιταλισμού αισθητηριοποιούνται πάνω στο σώμα των εργαζομένων που υφίστανται την εκμετάλλευση. Ο βαθμός και το όριο η υπέρβαση του οποίου θα σημάνει το ποιοτικό άλμα εγγράφεται στην πραγματικότητα της ύπαρξής τους μέσα στην ταξική σχέση. Αυτό δεν σχετικοποιεί και δεν καθιστά τον προσδιορισμό του ''άλματος'' θέμα προσωπικής γνώμης. Ο χώρος και ο χρόνος είναι μεγέθη σχετικά μέσα στο κοινωνικό πεδίο συναρτήσει της σκοπιά του παρατηρητή, αλλά η κάθε θέση μέσα στο σχεσιακό πλαίσιο είναι ορισμένη. Η ταξική σκοπιά-θέση είναι η σκοπιά του κεφαλαίου από την μία, και η σκοπιά της εργασίας από την άλλη. Το ποιοτικό άλμα δεν μπορεί να ιδωθεί χωρίς τον προβληματισμό αυτό περί της ταξικής θέσης-σκοπιάς. Είναι το ίδιο πρόβλημα που ανακύπτει με αυτό που προσπάθησε μάταια να επιλύσει ο Λ.Αλτουσέρ κινούμενος σαν εκρεμμές ανάμεσα στον μαρξισμό σαν επιστήμη και σαν ταξική τοποθέτηση.   Δεν έχω απαντήσεις, ούτε βλέπω πολλούς να έχουν, και σκοπός μου ήταν μόνο να θέσω μερικά ζητήματα που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Μια ατέρμονη κουβέντα περί του περάσματος ή μη σε ένα ''νέο στάδιο'' πρέπει να επιλύσει δύσκολα φιλοσοφικά προβλήματα της διαλεκτικής, παρατημένα μέχρι σήμερα, και δεν μπορεί να εξαντλείται σε μια παράθεση οικονομικοτεχνικών στοιχείων, όπου 5 περισσότερα ποσοτικά στοιχεία κάνουν το ''ποιοτικό άλμα'' και πέντε λιγότερα όχι. Και οφείλουμε να επιμείνουμε στην ταπεινότητα του Λένιν όταν χαρακτήριζε τον ιμπεριαλισμό ''εκλαϊκευτικό δοκίμιο'', αφού, σε αντίθεση με τον Μάρξ, ο Λένιν δεν είχε τον χρόνο να προλειάνει μεθοδολογικά το έδαφος της έρευνας. Η φιλοσοφία δεν πραγματώθηκε με τον Μάρξ, ούτε η διαλεκτική, ούτε ο μαρξισμός, ούτε τίποτα.   Δεν περιμένω βέβαια κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτή την ανάρτηση προεκλογικά, άλλωστε ο καθένας έχει βρει τις δικές του λύσεις και προέχει η προπαγάνδισή τους. Ο γράφων δεν έχει καμία αυταπάτη για την blogόσφαιρα και το blogging ως πράξη, και καλεί όσους πιστεύουν ότι η θεωρία είναι και αυτή μέρος του κομμουνιστικού κινήματος να ερευνήσουν μαζί, συλλογικά, και να σφυρηλατήσουν διαπροσωπικές σχέσεις.