Grèce Générale!

Ομιλία στον κύκλο εκδηλώσεων Greecis που οργάνωσε το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος, 20 Δεκεμβρίου 2011

Η πρόσφατη προειδοποίηση της Christine Lagarde, της ηγεσίας του ΔΝΤ, στις 15 Δεκεμβρίου 2011, στην κατάθεσή της στον αμερικανικό State Department, δεν αφήνει περιθώρια για αυταπάτες: «Δεν υπάρχει καμιά οικονομία στον κόσμο, είτε πρόκειται για χώρες χαμηλού εισοδήματος, για αναδυόμενες αγορές, χώρες μέσου εισοδήματος είτε για υπεραναπτυγμένες οικονομίες που θα μείνει αλώβητη από την κρίση που την βλέπουμε όχι απλώς να ξετυλίγεται μπροστά μας αλλά και να κλιμακώνεται». Χωρίς να μασάει τα λόγια της, η επικεφαλής του ΔΝΤ λέει ξεκάθαρα ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται μπροστά στο φάσμα « όλων όσων συνέβησαν στην δεκαετία του 1930», μετά το κραχ του 1929. Άλλοτε μπορούσαμε να λέμε ότι οι πιο ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες δείχνουν το δρόμο που θα ακολουθήσουν οι λεγόμενες «καθυστερημένες» χώρες. Η «πανουργία του Λόγου» της Ιστορίας, όμως, για να θυμηθούμε και τον Hegel, κάνει σήμερα την μικρή περιφερειακή Ελλάδα να δείχνει όσα πρόκειται να ακολουθήσουν στις κραταιές Μητροπόλεις του κεφαλαίου και στον κόσμο που αυτές διαφεντεύουν.

Σάββας Μιχαήλ   

Από το Πολιτικό Καφενείο

1. All the world’s a stage…Όλος ο κόσμος μια σκηνή είναι, λέει ο περίφημος στίχος του Shakespeare.(1) Κι ό,τι ονομάστηκε διεθνώς, στις αρχές του 2010, «ελληνική τραγωδία», η άμεση απειλή κρατικής χρεοκοπίας της χώρας, πολύ σύντομα αποδείχτηκε πως αυτή διαδραματίζεται στο theatrum mundi: αφορά τους πάντες πάνω στην ιστορική σκηνή που διαμόρφωσε η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση - κι η έκρηξη των αντιφάσεών της σε μια χωρίς προηγούμενο παγκόσμια κρίση που μαίνεται από το 2007.

 

Η implosion, η «ενδόρρηξη» του παγκοσμιοποιημένου χρηματιστικού κεφαλαίου, άρχισε στο κέντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού, στην Αμερική, με την κατάρρευση της αγοράς των στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου και ταχύτατα, λόγω ακριβώς της στενότατης διεθνούς αλληλοσύνδεσης που επέφεραν δεκαετίες χρηματιστικής παγκοσμιοποίησης, εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, την Ασία και σε όλη την κλίμακα του πλανήτη. Όταν με την κατάρρευση του τραπεζικού κολοσσού Lehman Brothers, εμφανίστηκε η άμεση απειλή διάλυσης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, υπήρξε μια χωρίς προηγούμενο παρέμβαση από κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις με την διοχέτευση ρευστότητας τρισεκατομμυρίων δολαρίων για να ανασχεθεί ο κίνδυνος. Η ανάσχεση όχι μόνο φάνηκε εφήμερη αλλά, ακόμα χειρότερα, τα μέτρα που πάρθηκαν μετατράπηκαν σε μπούμερανγκ, σε μια χωρίς προηγούμενο κρίση κρατικής υπερχρέωσης , ιδιαίτερα στην Ευρώπη και την ευρωζώνη. Kορυφή του παγόβουνου αναδείχτηκε η υπερχρεωμένη Ελλάδα που για ιδιαίτερους ιστορικούς και δομικούς λόγους του κοινωνικού της σχηματισμού αποτέλεσε τον εύθραυστο κρίκο της ευρωπαϊκής και της διεθνούς αλυσίδας, «έναν ιδιόμορφο και πρωτότυπο μικρόκοσμο μιας παγκόσμιας διαδικασίας».(2)

 

Μέσα από αυτή την μη γραμμική ανάπτυξη μιας παγκόσμιας ιστορικής διαδικασίας, μέσα από διαφορετικές Στιγμές, από την «ελληνική τραγωδία» και την κρίση χρέους στη περιφερειακή Ευρώπη φτάνουμε τώρα στην επαπειλούμενη διάλυση της ευρωζώνης και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μαζί με την καταβύθιση της παγκόσμιας οικονομίας σε μια νέα φάση της Μεγάλης Ύφεσης, η διαλυτική κρίση στην Ευρώπη έχει τις πιο καταστροφικές συνέπειες για τα παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα αλλά και για την ανθρωπότητα που κινδυνεύει να ταφεί στα ερείπιά του.

 

Η πρόσφατη προειδοποίηση της Christine Lagarde, της ηγεσίας του ΔΝΤ, στις 15 Δεκεμβρίου 2011, στην κατάθεσή της στον αμερικανικό State Department, δεν αφήνει περιθώρια για αυταπάτες: «Δεν υπάρχει καμιά οικονομία στον κόσμο, είτε πρόκειται για χώρες χαμηλού εισοδήματος, για αναδυόμενες αγορές, χώρες μέσου εισοδήματος είτε για υπεραναπτυγμένες οικονομίες που θα μείνει αλώβητη από την κρίση που την βλέπουμε όχι απλώς να ξετυλίγεται μπροστά μας αλλά και να κλιμακώνεται».(3) Χωρίς να μασάει τα λόγια της, η επικεφαλής του ΔΝΤ λέει ξεκάθαρα ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται μπροστά στο φάσμα « όλων όσων συνέβησαν στην δεκαετία του 1930», μετά το κραχ του 1929.

 

Άλλοτε μπορούσαμε να λέμε ότι οι πιο ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες δείχνουν το δρόμο που θα ακολουθήσουν οι λεγόμενες «καθυστερημένες» χώρες. Η «πανουργία του Λόγου» της Ιστορίας, όμως, για να θυμηθούμε και τον Hegel, κάνει σήμερα την μικρή περιφερειακή Ελλάδα να δείχνει όσα πρόκειται να ακολουθήσουν στις κραταιές Μητροπόλεις του κεφαλαίου και στον κόσμο που αυτές διαφεντεύουν.

 

Το Τοπικό δεν είναι μόνο αντανάκλαση και πύκνωση των αντιφάσεων του Οικουμενικού αλλά γίνεται, στην αλληλεπίδραση μαζί του, και προβολή του μέλλοντός του.

 

Οι άρχουσες τάξεις, το γνωρίζουν και δρουν ανάλογα. Όλα τα μέτρα κοινωνικού κανιβαλισμού που επιβλήθηκαν στον ελληνικό λαό από το 2010, σπέρνοντας με τα ατέρμονα μνημόνια εξαθλίωση και απόγνωση, στόχο είχαν την δημιουργία μιας «αντιπυρικής ζώνης» για να μην εξαπλωθεί η πυρκαγιά στην Ευρώπη και διεθνώς όχι μόνο στις εκτεθειμένες τράπεζές τους αλλά και στους λαούς τους. Όταν ξέσπασε η εξέγερση του Δεκέμβρη το 2008, ο προκάτοχος της Λαγκάρντ στην ηγεσία του ΔΝΤ, ο Ντομινίκ Στρος Καν την είχε χαρακτηρίσει σωστά σαν «την πρώτη πολιτική έκρηξη της τρέχουσας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης».

 

Αυτά είπε ο εκπρόσωπος των «από πάνω», των Κυρίαρχων του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου. Οι «από κάτω», όμως, οι καταπιεσμένοι της Ευρώπης, ιδιαίτερα η νέα γενιά, έβγαλαν ένα άλλο συμπέρασμα και στη Γαλλία, την χώρα του Στρως Καν και των ομοίων του, το κάνανε σύνθημα στις διαδηλώσεις συμπαράστασης στην μαχόμενη νεολαία του ελληνικού Δεκέμβρη: Grèce générale! Ενώσανε το όνομα της Ελλάδας,Grèce, με εκείνο της Γενικής Απεργίας, Grève Générale , καλώντας σε μια εξάπλωση της εξέγερσης σε όλη την Ευρώπη μέσα από το κλασσικό προλεταριακό όπλο της Γενικής Απεργίας. Έτσι, και για τους «από πάνω» και για τους «από κάτω», η σημερινή κλυδωνιζόμενη μεταξύ απελπισίας κι εξέγερσης Ελλάδα γίνεται ταυτόχρονα το όνομα της γενικής χρεοκοπίας του συστήματος και το όνομα της γενικής εξέγερσης των θυμάτων του, στην κλίμακα όλης της ευρωπαϊκής ηπείρου και του πλανήτη.

 

2. Εδώ πρέπει να εντοπιστεί η ρίζα του ταξικού μίσους και της απίθανης ρατσιστικής προπαγάνδας των αρχουσών τάξεων της Ευρώπης ενάντια στον ελληνικό λαό των «τεμπέληδων», «φοροφυγάδων» που «όλοι μαζί τα φάγανε» και διαφθείρανε την άμωμη Siemens με τις μίζες.

 

Το περασμένο Νοέμβριο, η έγκριτη γαλλική Le Monde αφιέρωσε δισέλιδο άρθρο στο «σαλόνι» της , προβαλλόμενο και από την πρώτη σελίδα, με το ερώτημα «Είναι η Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα;»

 

Είναι οφθαλμοφανές ότι το κακογραμμένο κι ανιστόρητο άρθρο έχει να κάνει με την ραγδαία επιδείνωση της κρίσης της ΕΕ και του ευρώ και την καλλιέργεια κλίματος για αποπομπή της Ελλάδας από την ευρωζώνη αλλά και από την ΕΕ. Ευδιάκριτη είναι κι η προσπάθεια αναζήτησης εξιλαστήριων θυμάτων που ευθύνονται τάχα για την σκληρή λιτότητα που εκτραχύνεται στην ίδια την Γαλλία κι επεκτείνεται από το γερμανο-γαλλικό διευθυντήριο σε όλη την Ευρώπη. Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμα, καινούργιο: η άνωθεν κατευθυνόμενη politique identitaire κι οι ξενοφοβικές τάσεις δεν στρέφονται πια αποκλειστικά κατά των οικονομικών προσφύγων, των Ρομά, των πρώην αποικιακών σκλάβων της Γαλλίας στο Μαγκρέμπ και την Αφρική ή και κατά των άνεργων κι εργαζόμενων πληθυσμών των εξαθλιωμένων προαστίων που αντιμετωπίζονται σαν classes dangereuses ΄ η «πολιτική της ταυτότητας», αυτή την φορά σαν πολιτική μιας υποθετικής «ευρωπαϊκής ταυτότητας», κατευθύνεται ενάντια σε έναν λαό που μέχρι πρότινος θεωρούνταν σαν ευρωπαϊκός. Τώρα κι ο ελληνικός λαός εκτοπίζεται στην κατηγορία του Άλλου. Κι ο Άλλος, ιδιαίτερα εάν μας μοιάζει, αν δείχνει το μέλλον που μας περιμένει, είναι αυτονόητα ένοχος. Ο ένοχος για τα κοινωνικά δεινά των «γηγενών» - πρέπει να αφανιστεί ο αφανισμός του για να αφανιστούν στη συνέχεια και οι ίδιοι οι γηγενείς, ώστε να σωθούν οι κεφαλαιοκράτες από τον κίνδυνο να γίνει και η Γαλλία ή η Ευρώπη ολόκληρη μια Grèce Générale .

 

Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Γαλλία. Ο συντηρητικός Niall Ferguson συνέγραψε κι εξέδωσε πρόσφατα ένα βιβλίο, υποτίθεται ιστορίας του πολιτισμού, με τον σημαδιακό τίτλο Civilization: the West and the Rest. Η αφαίρεση «ευρωπαϊκή ταυτότητα» δεν είναι παρά μετονομασία μιας άλλης αφαίρεσης, αυτής του «Δυτικού Ανθρώπου» που αντιπαρατίθεται στους «Ρέστους», στην υπόλοιπη ανθρωπότητα που αν και συντριπτική πλειοψηφία παραμένει άγρια, ημιάγρια, εκτός πολιτισμού, πιθανόν και εκτός του ανθρώπινου.

 

Δεν πρόκειται απλώς για μια επιστροφή στους ιδρυτικούς μύθους του ιμπεριαλισμού και της πάλαι ποτέ δόξας των μητροπολιτικών του κέντρων αλλά για τη φαντασίωση μιας τεχνητής αναστύλωσης των μύθων μετά την κατάρρευσή τους, ένα πλασματικό «New Age» στην εποχή της παρακμής ενός υπέργηρου καπιταλισμού. Ο μύθος του Δυτικού ανθρώπου και των Υπόλοιπων ή κι ο μύθος μιας Ευρώπης και μιας «ευρωπαϊκής ταυτότητας» σε αντιπαράθεση με τους «μη Ευρωπαίους» γέννησαν τραγωδίες. Τώρα, που η καπιταλιστική Δύση βουλιάζει στην κρίση και το εγχείρημα μιας καπιταλιστικής «Ενωμένης Ευρώπης» καταρρέει οικτρά, επαναλαμβάνονται, κατά τα γνωστά, σαν φάρσες - αλλά φάρσες που εγκυμονούν νέες τραγωδίες.

 

3. Η Ταυτότητα που αποκλείει κάθε Ετερότητα είναι αφηρημένη ταυτότητα και σε τελευταία ανάλυση πλασματική ταυτότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, προπαντός σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης, η πολιτική της ταυτότητας εμφανίζει την περιχαράκωση σαν καταφύγιο και μέσο άμυνας απέναντι στους κινδύνους. Πλασματικό καταφύγιο, πλασματική άμυνα. Προπαντός, όταν η κρίση είναι συστημική, όταν γίνεται καθολική, πλανητική κι απαιτεί ριζικές λύσεις στην διεθνή αρένα.

 

Κάθε αφηρημένη ταυτότητα μέσα στον καπιταλισμό έχει σαν βάση της το αφηρημένο άτομο, τον εξατομικευμένο εγωιστή άνθρωπο σαν φορέα - «υποκείμενο συμφέροντος(4)» και μόνον, ριγμένο σε ένα κυκεώνα αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων που η νεωτερική πολιτική θεωρία ονόμασε «κοινωνία των πολιτών» ή « κοινωνία των ιδιωτών» ( civil society, societé civile , bürgerliche Gesellschaft). Μ’ άλλα λόγια, πίσω από το προσωπείο της αφηρημένης ταυτότητας στην αστική νεωτερικότητα βρίσκεται ο διαβόητος homo economicus.

 

Στις μέρες μας, στον ζόφο της τρέχουσας παγκόσμιας κρίσης, ο homo economicus περνάει εξαιρετικά δύσκολες στιγμές- πιθανόν τις τελευταίες του.

 

Η κρίση, σίγουρα, με όλες τις καταστροφικές επιπτώσεις της πυροδοτεί όλες τις τάσεις εξατομίκευσης, σε συνθήκες όπου προάσπιση του ατομικού συμφέροντος και επιβίωση σχεδόν ταυτίζονται. Από την άλλη, όμως μεριά, επειδή ακριβώς η κρίση συντρίβει όχι απλώς συμφέροντα αλλά την ίδια την ζωή των εργατικών μαζών και των πλατύτερων λαϊκών μικροαστικών στρωμάτων που γοργά προλεταριοποιούνται ή κι εξαθλιώνονται, καθώς ερειπώνεται κάθε είδους κοινωνικής πρόνοιας, μέσα στην επεκτεινόμενη κοινωνική έρημο αρχίζουν και αναπτύσσονται, ιδιαίτερα μαζί με την συσσώρευση λαϊκής οργής κι αγανάκτησης, τους κοινωνικούς αγώνες και τις λαϊκές αντιστάσεις, τάσεις και μορφές συλλογικής αυτο-οργάνωσης και κοινωνικής αλληλεγγύης: το έμβρυο μιας αναπτυσσόμενης νέας συλλογικής υποκειμενικότητας πέραν του «υποκειμένου ατομικού συμφέροντος», (sujet d’ intérêt), δηλαδή πέραν του homo economicus ή και του νομικού υποκειμένου κατοχυρωμένων θεσμικά δικαιωμάτων (sujet de droit), του πολίτη-υπηκόου μιας αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η ανάδυση μιας νέας υποκειμενικότητας ωθείται και ωθεί μια νέα, αντικειμενική δυνατότητα αναμόρφωσης όλων των κοινωνικών σχέσεων σε νέες βάσεις, τις βάσεις της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης.

 

Ζούμε την επιθανάτια αγωνία του homo economicus.

 

4. Η παρούσα κρίση έχει κλονίσει εκ θεμελίων την ίδια την αντίληψη περί homo economicus, μια πραγματική αφαίρεση αλληλένδετη με την κυριαρχία της αφηρημένης εργασίας, της αξίας ως ρυθμιστικής αρχής του καπιταλισμού, και ακρογωνιαίο λίθο της αστικής πολιτικής οικονομίας, κλασσικής και «νεοκλασικής», σε όλες τις ποικιλίες της.(5) Ο ακρογωνιαίος αυτός λίθος κλονίστηκε καθώς όλο το οικοδόμημα έπεσε από τον καταστροφικό σεισμό μιας παγκόσμιας κρίσης που καμιά αστική οικονομική θεωρία δεν μπόρεσε να προβλέψει και καμιά δεν μπορεί , σχεδόν πέντε χρόνια μέχρι τώρα, να υποδείξει μια πιθανή διέξοδο.

 

Οι απόπειρες ανανέωσης της mainstream οικονομικής θεωρίας σε συνθήκες κρίσης ακολούθησαν όλες τον ίδιο μεθοδολογικό ατομικισμό, αντικαθιστώντας π.χ. το άτομο που επιλέγει ορθολογικά στη βάση όλων των πληροφοριών για το ρίσκο ή την ευκαιρία μιας επένδυσης, με το άτομο που επιλέγει ανορθολογικά, μια άλλη μεταμόρφωση δηλαδή του ίδιου homo economicus.

 

Το ζήτημα δεν είναι καθόλου ακαδημαϊκό. Εκδηλώνει όχι μόνο το επιστημολογικό αδιέξοδο της αστικής σκέψης αλλά κι ένα κενό οικονομικής στρατηγικής της άρχουσας τάξης για να αντιμετωπίσει μια χωρίς προηγούμενο ιστορική πρόκληση.

 

Και οι δύο στρατηγικές, με όλες τις επιμέρους τροποποιήσεις που αναπτύχθηκαν μετά το κραχ του 1929 για να αποτρέψουν την επανάληψη μιας παρόμοιας ιστορικής οικονομικής καταστροφής και των κοινωνικών –πολιτικών εκρήξεων που την συνοδεύουν, τόσο ο Κεϋνσιανισμός όσο κι ο νεοφιλελευθερισμός είτε ο γερμανικός Ordoliberalismus είτε ο αμερικανικός νεοφιλελευθερισμός της Σχολής του Σικάγο, απέτυχαν. Η μεταπολεμική ανοικοδόμηση του καπιταλισμού κι η άνθησή του στην περίφημη «ένδοξη τριακονταετία», τις Trente Glorieuses, στηρίχτηκαν στο κεϋνσιανό πλαίσιο των Συμφωνιών του Μπρέττον Γουντς που κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, οδηγώντας σε μια χωρίς προηγούμενο κρίση υπερπαραγωγής κεφαλαίου, σε στασιμοπληθωρισμό και μια πλημμυρίδα διεθνών επαναστατικών αγώνων σε Ευρώπη, Αμερική και τον λεγόμενο «Τρίτο Κόσμο». Το πλέγμα οικονομικής πολιτικής που ονομάστηκε «νεοφιλελευθερισμός» και στηρίχτηκε στην παγκοσμιοποίηση του χρηματιστικού κεφαλαίου για να δώσει μια (προσωρινή) διέξοδο στα πλεονάζοντα κεφάλαια προς τους αιθέρες της κερδοσκοπίας και να αναχαιτίσει το επαναστατικό κύμα, αφού προκάλεσε μεγάλα κοινωνικά δεινά κι έφερε μια άμπωτη των αγώνων, περνώντας μέσα από αλλεπάλληλα χρηματιστηριακά σοκ, οδήγησε σε μια χωρίς προηγούμενο επιδείνωση της κρίσης υπερσσυσσώρευσης με την υπερεπέκταση του πλασματικού κεφαλαίου και τελικά στην καταστροφική ενδόρρηξή του το 2007- σε μια παγκόσμια καταστροφική κρίση που ξεπερνάει εκείνη της δεκαετίας του 1930.

 

Οι προσπάθειες αντιμετώπισής της με μια κρατική παρέμβαση για την διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος σαν αυτή που έγινε σε κολοσσιαία κλίμακα μετά την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία και στον φαύλο κύκλο μιας άλυτης κρίσης κρατικής υπερχρέωσης και κρίσης του διεθνούς τραπεζικού συστήματος που καταποντίζουν και οι δυο τους την παγκόσμια οικονομία στην Μεγάλη Ύφεση. Από την άλλη μεριά, η επέκταση του γερμανικού Ordoliberalismus σε ολόκληρη την Ευρώπη με διαρκή μνημόνια και δρακόντεια λιτότητα οδηγεί σε αποτυχία των μνημονίων σε Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία να πετύχουν τους δημοσιονομικούς στόχους τους και βυθίζουν παραπέρα την οικονομία στην ύφεση. Ακόμα παραπέρα, καμιά διέξοδο, μόνο καταστροφές υπόσχεται ο νεοφιλελευθερισμός στην ακραία μορφή που παίρνει στις αγγλοσαξονικές χώρες, προπαντός με την παράνοια του αμερικανικού Tea Party και της ρεπουμπλικανικής Δεξιάς.

 

Κρατικός παρεμβατισμός κεϋνσιανού τύπου και νεοφιλελευθερισμός αποδεικνύονται ατελέσφοροι για τον ίδιο τον καπιταλισμό ενώ tertium non datur. Είναι η ίδια η πλανητική επέλαση του νεοφιλελευθερισμού, ο φαινομενικός «θρίαμβός» του την δεκαετία του 1990 και το αλήστου μνήμης « τέλος της Ιστορίας», με την τάχα οριστική κι αμετάκλητη επικράτηση του φιλελευθέρου καπιταλισμού που συσσώρευσαν τους όρους του σημερινού συστημικού αδιεξόδου.

 

Η ελεύθερη διακίνηση και παγκοσμιοποίηση του χρηματιστικού κεφαλαίου τις τελευταίες δεκαετίες ώθησε στα άκρα την εσωτερική αντίφαση του κεφαλαίου, όπως την εκθέτει ο Mαρξ στα Grundrisse: «Η καθολικότητα προς την οποία [το κεφάλαιο] τείνει ακάθεκτο συναντάει εμπόδια μέσα στην ίδια του την φύση ώστε σε ένα ορισμένο στάδιο της ανάπτυξής του γίνεται φανερό ότι το ίδιο [το κεφάλαιο] είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο σ’ αυτήν την τάση [της καθολικότητας] και ως εκ τούτου θα ωθήσει στην υπέρβασή του».(6) Η ώθηση στην υπέρβαση συντελείται, γράφει ο Μαρξ μέσα από «εκρήξεις, κατακλυσμούς, κρίσεις»(7) .

 

Η κατακλυσμιαία κρίση που ζούμε σήμερα είναι ταυτόχρονα καταστροφή αλλά και ώθηση προς την υπέρβαση, μέσα από την σύγκρουση της πανίσχυρης τάσης προς την καθολικότητα και των ασφυκτικών πλέον ορίων που της θέτει, από την ίδια του την φύση, το κεφάλαιο, για την ακρίβεια η κρίση υπερπαραγωγής του. Με άλλα λόγια, η κρίση δεν είναι μόνο καταστροφή, είναι μετάβαση.

 

5. Η μετάβαση δεν είναι μια αυτόματη, πολύ λιγότερο μια οικονομική και μόνο διαδικασία. Γίνεται μέσα από το ξεδίπλωμα οικονομικών-κοινωνικών και πολιτικών αντιφάσεων, μέσα από σύγκρουση ζωντανών δυνάμεων και στρατηγικών εξουσίας, σε τοπική και παγκόσμια κλίμακα.

 

Μια επαναστατική πολιτική χειραφέτησης πρέπει να λάβει υπόψη της το συστημικό αδιέξοδο, το κενό οικονομικής στρατηγικής του αντιπάλου και ειδικότερα όλες τις συνέπειες της αποτυχίας του νέο-φιλελευθερισμού.

 

Ο Michel Foucault έχει τεκμηριώσει ιστορικά και φιλοσοφικά ότι «ο homo economicus και η κοινωνία των πολιτών/ιδιωτών είναι δύο αναπόσπαστα στοιχεία[…] κι αποτελούν μέρη του ίδιου συνόλου, του συνόλου της φιλελεύθερης τεχνολογίας διακυβέρνησης».(8) Ο φιλελευθερισμός είναι το αναγκαίο πλαίσιο μέσα στο οποίο υπάρχει ο homo economicus και η «κοινωνία των πολιτών/ιδιωτών» και ασκείται η βιοπολιτική διαχείριση των πληθυσμών.

 

Τι συμβαίνει, όμως, όταν αυτό το αναγκαίο πλαίσιο αποδιαρθρώνεται;

 

Ο homo economicus, λέει ο Φουκώ, είναι ο κατεξοχήν gouvernable (9) (διακυβερνήσιμος) άνθρωπος. Τώρα, όμως, ζει, όπως είπαμε, την επιθανάτια αγωνία του.

 

Η «κοινωνία των πολιτών/ιδιωτών», πάλι, δεν είναι κάποιο αντίπαλο δέος στο πολιτικό Κράτος, αλλά, όπως έδειξε ο Γάλλος στοχαστής, μια interface, μια ενδιάμεση επιφάνεια συναλλαγών, διαπραγματεύσεων, οριοθέτησης ανάμεσα στο κράτος και την σφαίρα των ατομικών συμφερόντων. Αυτή η επιφάνεια αναφοράς, η απαραίτητη στην φιλελεύθερη διακυβέρνηση, αποσυντίθεται σήμερα μαζί με τον χρεοκοπημένο νεοφιλελευθερισμό. Αποτέλεσμα της αποσύνθεσης της κοινωνίας των πολιτών/ιδιωτών και της επιθανάτιας αγωνίας του διακυβερνήσιμου πριν από την παρούσα κρίση homo economicus από την μια, και ενός απονομιμοποιημένου Κράτους και αστικού πολιτικού συστήματος από την άλλη, είναι η ορμητική εμφάνιση του κινήματος των indignados, των Αγανακτισμένων στην Πουέρτα ντελ Σολ, το Σύνταγμα και τις άλλες πλατείες της Ευρώπης.

 

Πίσω από την αφαίρεση «κοινωνία των πολιτών/ιδιωτών» βρίσκεται ένας κοινωνικός χώρος με διαστρωματώσεις, με οριζόντιες και κάθετες κοινωνικές και ταξικές διαιρέσεις. Η αστική ηγεμονία στην κοινωνία και η φιλελεύθερη μορφή διακυβέρνησης είναι αδύνατες χωρίς ερείσματα στα μεσοστρώματα. Η κρίση διαλύει αυτά τα ερείσματα. Το κίνημα των Αγανακτισμένων θυμίζει την σκηνή από την ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν Αλέξανδρος Νιέφσκυ, όπου η επέλαση των Τευτόνων Ιπποτών πάνω στην παγωμένη επιφάνεια της λίμνης διακόπτεται άδοξα καθώς οι πάγοι λιώνουν και πνίγονται οι σιδηρόφρακτοι καβαλάρηδες. Τέτοια η μοίρα και της αντιλαϊκής επέλασης των κεφαλαιοκρατών στις μέρες μας.

 

Η κρίση δεν είναι συγκυριακή, κυκλική, ούτε απλώς οικονομική. Είναι ιστορική κρίση διακυβέρνησης σαν εκείνη που άλλοτε έφερε το τέλος των Λουδοβίκων και των Τσάρων, φέρνοντας μάλιστα, στην τελευταία περίπτωση, έστω και προσωρινά, στην εξουσία τα Συμβούλια των εργατών και αγροτών.

 

Η κρίση που γέννησε την αποδιάρθρωση κι απονομιμοποίηση του φιλελεύθερου πλαισίου διακυβέρνησης, εξαρθρώνει συνάμα και την βιοπολιτική διαχείριση των πληθυσμών. Οι αντιδράσεις των τελευταίων γίνονται διαρκώς και πιο ανεξέλεγκτες, καθώς οι πιέσεις των λειτουργιών της ζωής, ιδιαίτερα των υπερσυγκεντρωμένων στις Μεγαπόλεις πληθυσμών, δεν είναι δυνατόν να προσαρμοστούν από την βιοεξουσία στις επιτακτικές ανάγκες της μπλοκαρισμένης διαδικασίας συσσώρευσης του κεφαλαίου.

 

Οι ανεξέλεγκτες μαζικές αντιδράσεις μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές : από τις εκρήξεις της συσσωρευμένης απόγνωσης σε βίαιες ταραχές, συνήθως μετά από κάποιο έγκλημα των κρατικών δυνάμεων καταστολής όπως τον Αύγουστο του 2011 στη Βρετανία, σε εξεγέρσεις όπως στον ελληνικό Δεκέμβρη, στα κινήματα των Αγανακτισμένων από την Πουέρτα ντελ Σολ στο Σύνταγμα και το Occupy Wall Street movement, σε Γενικές Απεργίες των εργατών ή και σε ανολοκλήρωτες ακόμα κοινωνικές επαναστάσεις, όπως στην Αραβική Άνοιξη, προπαντός στη Τυνησία και την Αίγυπτο.

 

Η Ελλάδα για λόγους ιστορικούς, διαρθρωτικούς, γεωπολιτικούς συνδυάζει, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, ασύμμετρα, άλλοτε σαν τάσεις , άλλοτε στρεβλά ή άλλοτε πιο ολοκληρωμένα, τις διεθνείς εμπειρίες ενός κόσμου σε κρίση, σε μετάβαση. Γι’ αυτό και γίνεται συχνά ο προπομπός των επερχομένων στην οικουμένη.

 

Με την πλατεία Συντάγματος να βρίσκεται όχι μόνο γεωγραφικά αλλά και κοινωνικά και συμβολικά πιο κοντά στην πλατεία Ταχρίρ από την Πουέρτα ντελ Σολ, η Ελλάδα της εξέγερσης μπορεί να γίνει ο δεσμός που ενώνει την αραβική Άνοιξη με την Ευρώπη των επερχόμενων επαναστατικών αγώνων – μια Grèce générale!

 

Grèce générale, λοιπόν. Αυτό το φάσμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη και τον κόσμο. Το γνωρίζουν και οι τρόικες και οι κάθε είδους εχθροί του λαού. Γι’ αυτό τον δικό τους κρυφό εφιάλτη προβάλουν και θέλουν να μας τον επιβάλουν σαν δικιά μας αθεράπευτη «μαυρίλα», μόνιμη μιζέρια, χωρίς ελπίδα υποταγή.

 

Άλλοι πάλι μας λένε ότι la gioia è sempre in altra riva, πως η χαρά βρίσκεται πάντα σε άλλη όχθη , αλλού, ποτέ εδώ και τώρα.

 

Ας τους απαντήσουμε με την φωνή του μεγάλου ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου:

 

Όχι! Όχι! Δεν βρίσκεται η χαρά στην άλλη όχθη μόνο! Είναι εδώ, μεσ’ στις ψυχές μας, μέσα σε τούτες τις καρδιές, είναι παντού για όσους μπορούν να σπάσουν τα δεσμά των, αφού και μέσα μας ο ήλιος ανατέλλει και δείχνει την πορεία μας παντού όπου πηγαίνει, φώς εκ φωτός αυτός, πυρσός λαμπρός του υπερτάτου φαροδείκτου, που όλοι τον παραλείπουν οι άλλοι, του φαροδείκτου, σύντροφοι, που είναι ο ουρανός! (10)

 

19-20/12/2011

 

(1)William Shakespeare, As You Like It,

 

(2) Βλ . Savas Michael -Matsas, Greece and the World Capitalist Crisis, Critique, vo.38 No.3, Αύγουστο 2010, σ. 496

 

(3) Hugh Carnegy, George Parker, and Peter Spiegel, IMF Chief warns over 1930s-style threats” Financial Times 16 Δεκεμβρίου 2011

 

(4) Βλ . Michel Foucault, Naissance de la Biopolitique, Cours au Collège de France 1978-1979, Gallimard / Seuil 2004 σ . 278

 

(5) Βλ . Ben Fine and Dimitris Milonakis, ‘Useless but True: Economic Crisis and the Peculiarities of Economic Science, Historical Materialism 19.2, 2011, σ . 3-31 και Σ. Μιχαήλ, Στην άλλη όχθη της κρίσης, ομιλία στην Ημερίδα του Τμήματος Οικογένειας του 18 Άνω(ΨΝΑ), Τεχνόπολις/Γκάζι 13 Δεκεμβρίου 2011

 

(6) Marx, Grundrisse, Pelican 1973 σ. 410

 

(7) Ό . π. π. σ. 750

 

(8) Michel Foucault, Naissance de la Biopolitique, ό . π. π. σ. 300

 

(9) Ό. π. π. σ. 274

 

(10) Ανδρέας Εμπειρίκος, Οκτάνα, Ίκαρος 1980 σ.42