 Η
εξέγερση του Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα, οι νεκροί διαδηλωτές, οι 33
μέρες των μαχών, η επικράτηση της αστικής-κυβερνητικής πλευράς χάρη στη
βοήθεια των στρατευμάτων του αγγλικού ιμπεριαλισμού και η υπογραφή,
από μεριάς ΕΑΜ-ΚΚΕ, της περιβόητης «συμφωνίας της Βάρκιζας» (12/2/1945),
αποτέλεσαν τον πρώτο γύρο του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα. Ήταν ένας
πόλεμος ταξικός που προετοιμαζόταν αρκετούς μήνες πριν (τουλάχιστον από
την πλευρά των αστών και των «συμμάχων» Αγγλων ιμπεριαλιστών) και η
έκβασή του ήταν καθοριστική για τις μετέπειτα κοινωνικές εξελίξεις στην
Ελλάδα.
Της Κατερίνας Παρδάλη
Τ ην Παρασκευή 1/12/1944 η κυβέρνηση υπό τον πρωθυπουργό Γ.Παπανδρέου
(παππού του σημερινού), με τη σύμφωνη γνώμη του Βρετανού αντιστράτηγου
Ρόναλντ Σκόμπι, διέταξε την αποστράτευση των αξιωματικών και ανδρών της
«Ελληνικής Αντιστάσεως». Αποφάσισαν δηλαδή τον αφοπλισμό και τη διάλυση
του ΕΛΑΣ. Η προκλητική αυτή απόφαση προκάλεσε την παραίτηση των υπουργών
του ΕΑΜ από την κυβέρνηση.
Δολοφονική επίθεση
Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ αποφάσισε να οργανωθεί παλαϊκή συγκέντρωση
διαμαρτυρίας στην πλατεία Συντάγματος στις 3 Δεκέμβρη και γενική απεργία
για τη Δευτέρα 4 Δεκέμβρη. Επίσης αποφάσισε την ανασυγκρότηση της ΚΕ
του ΕΛΑΣ (του οποίου την αρχηγία είχε εκχωρήσει, με τη συμφωνία της
Καζέρτας, στον… Σκόμπι!).
Το συλλαλητήριο ήταν τεράστιο και ειρηνικό. Ποτάμια από πλήθη με σημαίες
και λάβαρα, πλακάτ και προκυρήξεις κινήθηκαν από τις συνοικίες προς το
κέντρο της Αθήνας και πλημμύρισε το Σύνταγμα και τους γύρω δρόμους. Και
τότε οι αστυνομικοί, που είχαν ακροβολιστεί στα γύρω κτίρια, άνοιξαν πυρ
κατά των διαδηλωτών.
Υπήρξαν πολλοί νεκροί και τραυματίες. Οι Άγγλοι δημοσιογράφοι, που
αηδιασμένοι και σοκαρισμένοι παρακολουθούσαν και κατέγραφαν απο το
ξενοδοχείο «Μ.Βρετανία» το μακελειό, ανέφεραν ότι επί μιάμιση ώρα
πυροβολούσε η αστυνομία τη διαδήλωση (ανταπόκριση των «Τάιμς του
Λονδίνου»). Ο τόπος γέμισε νεκρούς και τραυματίες.
Παρ’όλα αυτά ο λαός αποχώρησε πειθαρχημένα κάτω από την καθοδήγηση του ΚΚΕ .
Την άλλη μέρα, 4 Δεκέμβρη, στην κηδεία των θυμάτων διαδήλωσε ένα
ασύλληπτο πλήθος κόσμου. Και τότε εκδηλώθηκε νέα δολοφονική επίθεση με
δεκάδες νεκρούς ξανά. Αυτή τη φορά όμως ξέσπασε ασυγκράτητη η οργή του
κόσμου. Το ίδιο απόγευμα οι αντάρτες του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν σχεδόν όλα
τα αστυνομικά τμήματα σε Αθήνα και Πειραιά.
Η εξέγερση
Η έξέγερση του «Δεκέμβρη» είχε αρχίσει και οι μάχες συνεχίστηκαν για 33
μέρες! Στις πρώτες 10 μέρες των συγκρούσεων ο ΕΛΑΣ κυρίευσε τη μια μετά
την άλλη όλες τις θέσεις των κυβερνητικών δυνάμεων. Έθεσε υπό τον
έλεγχό του ολες τις γειτονιές, κυριεύοντας τα αστυνομικά τμήματα.
Προωθήθηκε στο κέντρο της πόλης, κατέλαβε τη Σχολή Ευελπίδων, το κτίριο
της Ειδικής Ασφάλειας στην Πλ.Βικτωρίας, το Πολυτεχνείο, την Πλ.
Κάνιγγος. Η κυβέρνηση και οι Αγγλοι σύμμαχοί της ήταν πολιορκημένοι σε
«μια περίμετρο διαμέτρου πεντακοσίων μέτρων περίπου γύρω από το
Σύνταγμα», όπως ανέφερε ο τότε Γάλλος πρέσβης στην Αθήνα, Ζαν Μπελέν.
Οι μάχες ήταν ηρωϊκές. Η πλειοψηφία του πληθυσμου, άντρες, γυναίκες,
ακόμα και γέροι και παιδιά απέδειξαν ότι και μπορούσαν και ήθελαν να
παλέψουν για μια άλλη κοινωνία –σοσιαλιστική, όπως κι αν την είχαν στο
μυαλό τους τότε. Αλλά τα τμήματα του ΕΛΑΣ δεν πέρασαν στην αποφασιστική
επίθεση εκείνες τις πρώτες μέρες. Κι αυτό, γιατί η ηγεσία του ΚΚΕ-ΕΛΑΣ
δεν τόλμησε. Τις πρώτες 10 μέρες –όταν η εξέγερση ήταν στο φόρτε της και
η κατάληψη της Αθήνας δυνατή– επέμενε να μη συγκρουστεί με τα αγγλικά
στρατεύματα. Ο ΕΛΑΣ, με την καθοδήγηση του ΚΚΕ, έκανε ακατανόητες
επιλογές. Για παράδειγμα, ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης, στην
αρχή αυτής της αιματηρής σύγκρουσης βρισκόταν με ισχυρά αντάρτικα
τμήματα πολύ κοντά στην Αθήνα. Ζήτησε να κατέβει και να αφοπλίσει τους
Άγγλους «σε δύο εικοσιτετράωρα». Όμως η ηγεσία αρνήθηκε και τον έστειλε
στην Ήπειρο. Έτσι δόθηκε ο καιρός στον αντίπαλο να ανασυγκροτηθεί.
Και όλα αυτά συνέβαιναν, ενώ η άλλη πλευρά ήταν αποφασισμένη και
αδίστακτη. Ο Τσόρτσιλ (πρωθυπουργός της Αγγλίας) τηλεγράφησε τα εξής
στον στρατηγό Σκόμπι, στις 5 Δεκέμβρη: «Είστε υπέυθυνος για την τήρηση
της τάξης στην Αθήνα. Μπορείτε να εφαρμόσετε ό,τι μέτρα θέλετε. Μη
διστάσετε να πυροβολήσετε εναντίον οποιουδήποτε ενόπλου… Μη διστάσετε
πάντως να ενεργείτε σαν να βρισκόσαστε σε κατακτημένη πόλη, όπου έχει
ξεσπάσει τοπική εξέγερση».
Η «Βάρκιζα»
Από τις 15 Δεκέμβρη τα αγγλικά στρατεύματα –αφού μπήκαν ανενόχλητα στην
Αθήνα– πήραν την πρωτοβουλία, λαμβάνοντας στο μεταξύ μεγάλες ενισχύσεις
σε δυνάμεις και όπλα. Έτσι, στις 5 Γενάρη, μετά απο σκληρές και ηρωικές
μάχες, τα τμήματα του ΕΛΑΣ αναγκάζονται να αποχωρήσουν απο την Αθήνα.
Ομως,
ακόμα ο ΕΛΑΣ ουσιαστικά κρατούσε υπό τον έλεγχό του όλη την υπόλοιπη
χώρα και τη Θεσσαλονίκη. Είχε τη δυνατότητα να συνεχίσει τον αγώνα
ενάντια στα βρετανικά στρατεύματα. Ο λόγος που δεν το έκανε ήταν
πολιτικός, γιατί η ηγεσία αποφάσισε διαφορετικά. Στις 12 Φλεβάρη 1945
υπέγραψε τη «Συμφωνία της Βάρκιζας» με την οποία η αντιπροσωπεία του
ΕΑΜ-ΚΚΕ αποδέχτηκε τον χωρίς όρους αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Έτσι η μερική
στρατιωτική ήττα μετατράπηκε σε πολιτική πανωλεθρία. Ακόμη χειρότερα, οι
όροι της συμφωνίας έδωσαν την ευκαιρία στην αντίδραση να εξαπολύσει ένα
τεράστιο κύμα τρομοκρατίας ενάντια στους αγωνιστές της βάσης του ΕΑΜ.
Να καταδιώξει δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές της Αριστεράς με κάθε μέσο και
τρόπο. Ένα χρόνο μετά είχαν δολοφονηθεί 1.289 άτομα, είχαν βασανιστεί
31.632 και είχαν συλληφθεί 84.931.
Το Δεκέμβρη του ’44 συγκρούστηκαν δύο κόσμοι, δύο τάξεις με ανταγωνιστικά συμφέροντα.
Απο τη μια ήταν ο κόσμος του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, όλοι αυτοί και αυτές που
πάλεψαν και υπέφεραν στη διάρκεια της κατοχής, που έκαναν απεργίες και
διαδηλώσεις (την πρώτη εργατική απεργία στη σκλαβωμένη Ευρώπη στις
12/4/1942), που οργάνωσαν διανομή τροφίμων για να σταματήσει να πεθαίνει
ο λαός από την πείνα. Το οργανωμένο εργατικό κίνημα, οι αγρότες, οι
φοιτητές/τριες, οι γυναίκες, που πάλεψαν όχι μόνο ενάντια στην κατοχή,
αλλά και για μια καλύτερη και δίκαιη ζωή μετά τον πόλεμο. Είναι αυτοί
και αυτές που απελευθέρωσαν την Αθήνα και την Ελλάδα μήνες πριν
τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Δηλαδή, η συντρηπτική πλειοψηφία του
λαού.
Από την άλλη μεριά ήταν οι Αγγλοι ιμπεριαλιστές και οι ντόπιοι σύμμαχοί
τους. Η αστική τάξη της Ελλάδας: τα παλιά αστικά κόμματα, αυτοί που
έφυγαν μαζί με την Κυβέρνηση και το Βασιλιά στο Κάιρο λίγο πριν μπουν οι
Γερμανοι, αυτοί που έμειναν και έκαναν «δουλειές» με τους Γερμανούς,
και τα διάφορα αποβράσματα από δοσίλογους, μαυραγορίτες, χίτες,
ταγματασφαλίτες κ.λπ.
Η πολιτική του ΚΚΕ
Γι’ αυτό και δεν μπορούσε να υπάρξει ούτε κοινή λύση, ούτε συμβιβασμός. Η
ήττα αυτού του αγώνα οφείλεται στην πολιτική της ηγεσίας του. Δηλαδή
στην ηγεσία του ΚΚΕ και τις ιδεολογικές και πολιτικές επιλογές της.
Προτίμησε να είναι συνεπές στις αυτοκτονικές συμφωνίες του Λιβάνου και
της Καζέρτας το Σεπτέμβρη του ’44, που είχε κάνει με τους Έλληνες αστούς
και ιμπεριαλιστές «συμμάχους». Προτίμησε να πειθαρχήσει στην πολιτική
γραμμή του Στάλιν, ο οποίος είχε εκχωρήσει την Ελλάδα στη «ζώνη
επιρροής» του Αγγλικού ιμπεριαλισμού –στη συμφωνία του με τον Τσίρτσιλ
και τον Ρούσβελτ (στη Γιάλτα). ΕφάρμΟσε δηλαδή μια αυτοκτονική
ρεφορμιστική πολιτική ταξικής συνεργασίας.
Χρησιμοποίησε εκείνο το πρωτοφανές κίνημα σαν μέσο πίεσης απέναντι στους
αντιπάλους του και όχι σαν το υποκείμενο της επανάστασης που ήθελε,
μπορούσε και είχε δικαίωμα να κερδίσει.
|
