Λίγα λόγια για το ιδεολόγημα της "αριστείας", ή μάθε παιδί μου ipod

Πηγή: http://radicaldesire.blogspot.com/

Το ιδεολόγημα της "αριστείας" βρίσκεται στο κέντρο της νεοφιλελεύθερης αντίληψης για την αποστολή του πανεπιστημίου. Αυτό είναι γνωστό εδώ και αρκετά χρόνια, όπως γνωστός είναι ο ρόλος των αρμόδιων θεσμικών οργάνων της ΕΕ στην προώθηση αυτού του ιδεολογήματος ως θεμελιώδους σημασίας για την επιβαλλόμενη "ανασυγκρότηση" του πανεπιστημίου. 

Γιατί όμως μιλούμε για "ιδεολόγημα" και όχι για "αξία" ή έστω "προτεραιότητα";

Πρώτον, επειδή η επιμονή στην αριστεία έχει όλα τα χαρακτηριστικά της άνευ περιεχομένου κοινοτοπίας, αλλά για αυτόν ακριβώς τον λόγο έχει περιεχόμενο εντελώς διαφορετικό από αυτό που φαίνεται να δηλώνει. Γιατί φυσικά το πανεπιστήμιο ως θεσμός δεν ήταν ακριβώς ταγμένο στην "μη αριστεία" πριν αναλάβει να το "αναδιαμορφώσει" ο νεοφιλελευθερισμός. Σε ό,τι αφορά την αρχή λειτουργίας του, τις θεμελιώδεις ρητές αρχές του --και αυτές υποτίθεται ότι θέλει να υπερασπιστεί ο νεοφιλελευθερισμός-- το πανεπιστήμιο αφορούσε πάντοτε την αριστεία, εκτός και αν ο Χέγκελ και ο Χάιντεγκερ, ή ο Δελμούζος, ο Τριανταφυλλίδης και ο Δημαράς, και οι χιλιάδες κορυφαίοι επιστήμονες ανά την υφήλιο, εκλέχθηκαν τυχαία ή από άσχετους στις έδρες τους στα αντίστοιχά τους πανεπιστήμια. Ως αρχή λοιπόν, και ο νεοφιλελευθερισμός υποτίθεται ότι θέτει θέμα αρχής, το πανεπιστήμιο προάγει την αριστεία σε όλη του την ιστορία. Στην πράξη, φυσικά, δεν είναι ούτε όλοι του οι διδάσκοντες ούτε όλοι του οι φοιτητές άριστοι. Δεν ήταν ποτέ όλοι άριστοι και δεν θα γίνουν ποτέ όλοι άριστοι. Συνεπώς, τι νόημα έχει αυτή η πρόταξη της ιδέας ότι το πανεπιστήμιο πρέπει να γίνει χώρος αριστείας;

Το νόημα αυτής της επιμονής, και αυτός είναι ο δεύτερος λόγος για τον οποίο πρόκειται για ιδεολόγημα και όχι για ουδέτερη "αξία", είναι απλώς και μόνο ο εκτοπισμός άλλων, εξίσου επί μακρόν σημαντικών αντιλήψεων επί της αρχής του τι πρέπει να είναι το πανεπιστήμιο. Ο μόνος λόγος για τον οποίο οι νεοφιλελεύθεροι μιλούν διαρκώς για "αριστεία" είναι για να μην μιλήσουν για τίποτε άλλο, για να παρακάμψουν και να διαγράψουν όλες τις άλλες θεμελιώδεις αρχές που συγκροτούν το πανεπιστήμιο ως θεσμό. Ποιες είναι αυτές οι άλλες, εξίσου σημαντικές αρχές του πανεπιστημίου; Εν συνόψει, οι εξής άκρως παραδοσιακές και κάποτε οικουμενικά παραδεκτές ιδέες:

α) Η προαγωγή της κριτικής --και για αυτό και έλλογης-- σκέψης, καθώς και η καλλιέργεια της ατομικής ευθύνης στην σοβαρή και ενημερωμένη αντίληψη για τα πράγματα και τον κόσμο
β) Η κοινωνία και αλληλεπίδραση μεταξύ των ιδεών που αναπτύσσονται σε διαφορετικά γνωστικά παιδεία και η συντήρηση του διαλόγου ανάμεσα σε αυξανόμενα εξειδικευμένες επιστήμες
γ) η δημιουργία μιας ζώνης ανιδιοτέλειας, μιας ζώνης στην οποία θα είναι εφικτό για τους ανθρώπους, για ένα τουλάχιστο ζωτικό χρονικό διάστημα, να σκέπτονται και να εξερευνούν τον κόσμο και τις ιδέες χωρίς τις στρεβλωτικές πιέσεις του κινήτρου του κέρδους -- ιδεώδες θεμελιακό βέβαια για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και επιστήμονες, και συγκροτητικό του "ανθρωπιστικού" χαρακτήρα της παιδείας· η διαφορά είναι ότι πανεπιστήμιο της νεωτερικής εποχής υπόσχεται να το κάνει διαθέσιμο σε τάξεις που αποκλειόταν από το αρχαιοελληνικό "ευ ζειν" (φτωχούς, γυναίκες, μετανάστες, κλπ). Και συγκροτητικό, επίσης, κάθε πραγματικής καινοτομίας στο πεδίο της επιστημονικής σκέψης: ο άνθρωπος που βλέπει την φυσική με όρους φέτας τυρί προς πώληση σε μπακάλικο δεν θα μπορέσει ποτέ του να σπρώξει τη φυσική πέρα από τα όρια της φέτας τυρί σε μπακάλικο.

Η "αριστεία", όπως χρησιμοποιείται στην νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, εκπαραθυρώνει και τις τρεις αυτές αρχές, τις περιθωριοποιεί, και έτσι κενώνει τον εαυτό της από περιεχόμενο και ουσία. 

Αυτός είναι ο τρίτος λόγος για τον οποία η "αριστεία" στην ρητορική των πολιτικών και των διοικητικών στελεχών σήμερα είναι ιδεολόγημα και όχι ουδέτερη αξία: η αριστεία δεν έχει κανένα ουσιώδες νόημα χωρίς τις ισότιμες επί της αρχής αξίες τις οποίες συνοδεύει ως θεμέλιο του πανεπιστημίου. Τι είδους "αριστεία" θα χαρακτήριζε μια σκέψη η οποία έχει απεμπολήσει την κριτική διάσταση --απέναντι στον εαυτό της, πρώτα από όλα, αλλά και απέναντι στον κόσμο και τους θεσμούς, περιλαμβανομένου του πανεπιστημίου, κατά δεύτερον; Τι είδους "αριστεία" μπορεί ποτέ να διεκδικήσει μια σκέψη η οποία είναι εγκλωβισμένη στα στεγανά της υπερεξειδίκευσης; Τι είδους "αριστεία" μπορεί να διεκδικήσει ένας μαθηματικός που δεν έχει ποτέ του ανοίξει βιβλίο φιλοσοφίας, ένας φιλόσοφος που δεν έχει ποτέ του ασχοληθεί με τα ανώτερα μαθηματικά, ένας κοινωνιολόγος που δεν έχει καμία επαφή με την πολιτική οικονομία, ένας οικονομολόγος με ανύπαρκτες γνώσεις ιστορίας; Και τέλος, τι είδους "αριστεία" θα μπορούσε να διεκδικήσει μια σκέψη --η σκέψη ενός φυσικού, ενός χημικού, ενός μηχανικού, ενός ιστορικού-- ο οποίος διαπαιδαγωγήθηκε εξ ολοκλήρου να θεωρεί όχι ότι το ουσιώδες είναι και χρήσιμο, αλλά ότι μόνο το άμεσα και εκμεταλλεύσιμα χρήσιμο είναι ουσιώδες; 

Και για να κλείσω μιλώντας χυδαία, τι είδους επιστήμονες μπορεί να παράξει ένα πανεπιστήμιο που εμμένει μόνο στην "αριστεία", καταστέλλοντας την άμεση εξάρτησή της από τις τρεις αρχές που ονομάσαμε, παρά επιστήμονες των οποίων η σκέψη προορίζεται εξ αρχής να οδηγήσει (αν βέβαια θεωρηθεί αρκούντως "χρήσιμη" για να εργοδοτηθεί) στο νέο ipod ή την νέα τηλεόραση πλάσμα --καταναλωτικά μπιχλιμπίδια για μια ήδη κορεσμένη και αδιέξοδη κοινωνία υπερχρεωμένων καταναλωτών-- ή, ακόμα χειρότερα, σε "νέους ειδικούς" επί του τι χρειάζεται για να "αναμορφωθεί" το πανεπιστήμιο και η κοινωνία που θα συνεχίσουν το καταστροφικό έργο των προηγουμένων; Τι άλλο είναι η αποστειρωμένη από αξιακό περιεχόμενο, φετιχιστικά φορμαλιστική νεοφιλελεύθερη αντίληψη περί "αριστείας" εκτός από μια ωραία λέξη για την μετατροπή επιστημόνων σε εργάτες παραγωγής υλικών και πνευματικών μπιχλιμπιδιών, καθρεφτών και χαντρών, υπό το βλέμμα της ευτελισμένης, και στις χρεοκοπημένες μέρες μας όλο και πιο πρόδηλα κίβδηλης, θεότητας της "παραγωγικότητας";