Η τέχνη που δεν φτάνει για όλους (με αφορμή τις δηλώσεις Δημουλά)

Προσπαθούσα κάποτε σε ένα σύντομο κειμενάκι μου να γράψω 5 πράγματα για την ποίηση. Κατάφερα εκεί πέντε αράδες, αλλά αν υπήρχε κάτι που συνειδητοποίησα είναι πως δεν είναι καθόλου εύκολο να μιλήσει κάποιος για την τέχνη, από όποια πλευρά και αν το πιάσει το πράγμα, ειδικά όταν θέλει να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα. Σήμερα θα κάνω μια ακόμη απόπειρα, αυτή τη φορά με αφορμή την δήλωση της Κ. Δημουλά που είπε ότι δεν αντέχει άλλο τους μετανάστες διότι την τρομάζουν, είναι πολλοί, κλέβουν και πιάνουν όλα τα παγκάκια της Αθήνας.

Θα περίμενε κανείς από ανθρώπους του πνεύματος, όταν καταπιάνονται με ένα τέτοιο ζήτημα να είναι περισσότερο ευαίσθητοι, αν όχι επειδή το αισθάνονται, ας είναι τουλάχιστον περισσότερο αναλυτικοί ώστε να αναφέρονται σε όλες τις πλευρές του συγκεκριμένου ζητήματος και να μην πετάνε χοντράδες. Η φτώχεια η μετανάστευση ως αιτίες που γεννούν της εγκληματικότητα στα φτωχά και στα εξαθλιωμένα στρώματα, είναι ζητήματα που συνδέονται άμεσα με τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες του κόσμου που ζούμε, δεν μπορεί ούτε να ειδωθούν ούτε να αντιμετωπιστούν ανεξάρτητα από αυτές.

Πέρα από αυτό υπάρχει όμως και το καθαρά ανθρωπιστικό, αυτό που δεν χρειάζεται ο άλλος να έχει μελετήσει τον καπιταλισμό για να γνωρίζει πως “καταντούν” οι άνθρωποι να ζουν τέτοιου είδους ζωές. Ο ανθρωπισμός, που υπαγορεύει ότι αν μέσα σε ένα 40 τετραγωνικών ανήλιαγο και παραμελημένο σπίτι ζουν 15 άνθρωποι, λογικό είναι να θέλουν να περνούν όσο χρόνο παραπάνω μπορούν έξω από αυτό. Το ίδιο και οι άνθρωποι που δεν έχουν δουλειά, που δεν έχουν καν σπίτι και που το μοναδικό τους σπίτι είναι αυτό το παγκάκι που θα ήθελε για δική της διάθεση η Κικίτσα.
Σε συνθήκες λοιπόν τόσο ακραίας φτώχειας και εξαθλίωσης και εγκληματικότητα θα υπάρχει, και κλεψιές, όμως οι πρώτοι που υποφέρουν από την εγκληματικότητα αυτή είναι οι ίδιοι οι μετανάστες, που γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης από διαφόρων ειδών νταβατζήδες, έλληνες και ξένους. Οι ίδιοι έχουν στην πλειοψηφία τους γνωρίσει με τον πιο βάναυσο τρόπο την πιο οργανωμένη και παγκοσμίων διαστάσεων μορφή εγκληματικότητας, αυτή της καπιταλιστικής παραγωγής και της ιμπεριαλιστικής επέκτασης με όλα τα μέσα.

Θα περίμενε κανείς όλα τα παραπάνω, να αναφερθούν από έναν άνθρωπο του πνεύματος της τέχνης και του πολιτισμού, αλλά μιας και δεν αναφέρθηκαν για να εξετάσουμε λίγο για ποια τέχνη, ποιό πνεύμα και ποιο πολιτισμό μιλάμε όταν αναφερόμαστε σε άτομα όπως η Κική(και δεν είναι μόνο ή Κική απλά αφορμής δοθείσας επιλέχθηκε ως παράδειγμα προς αποφυγή).

Να δηλώσω εξαρχής ότι δεν είμαι ειδικός στο έργο της Κικής. Είχα διαβάσει μερικά ποιήματα της τότε που υπέγραφε το κατάπτυστο κείμενο για τη σωτηρία της Ελλάδας και πράσινα άλογα μαζί με άλλους ανθρώπους του πνεύματος, και την κατέταξα, μπακάλικα δεν λέω όχι, στην κατηγορία εκείνη των εγωκεντρικών ποιητών που τα πάντα ξεκινούν και τελειώνουν στα προσωπικά τους πάθη, σε σχέση με τον περίγυρο τους(καλλιτεχνικό και άλλο) που τα υψώνουν και τα ενώνουν με το “απέραντο” και το άπειρο κλπ. Παραδέχομαι πάντως ότι καλλιτεχνικά μπορεί και να την αδικώ μην έχοντας διαβάσει ένα ικανό μέρος του έργου της για να μπορέσω να βγάλω ασφαλή συμπεράσματα, και μάλλον εκεί θα μείνω διότι όπως φαίνεται ο άνθρωπος Δημουλά δεν εξάπτει τίποτα θετικό ή ενδιαφέρον μέσα μου.

Πριν προχωρήσω παρακάτω θα παραθέσω μιαν αράδα ενός άλλου ποιητή, έτσι όπως τη έχω στο μυαλό μου, του Ρίτσου, η αράδα είναι περίπου αυτή.

“Άμα δεν μπορέσω να σε κάνω να το δεις και εσύ είναι σαν να μη το έχω”

Παρά το γεγονός ότι και από του Ρίτσου το έργο δεν έχω διαβάσει ούτε το εν δέκατο,  όμως η εντύπωση που μου έδωσε από το πρώτο κιόλας ποίημα που διάβασα ήταν εντελώς διαφορετική, αργότερα, όταν διάβασα και τον επιτάφιο ομολογώ ότι δεν σταμάτησα να δακρύζω παρά μόνο όταν ολοκληρώθηκε η ανάγνωση του. Ο Ρίτσος λοιπόν εκφράζει έναν διαφορετικό κόσμο από αυτόν της Δημουλά…ποιός είναι αυτός; Είναι ο κόσμος που το αγαθό της τέχνης, μαζί με όλα τα υπόλοιπα αγαθά, είτε αυτά εκφράζονται με υλικό είτε με ιδεατό τρόπο, πρέπει να γίνουν κτήμα όλων και όχι μόνο μιας κλειστής ελίτ. Ο πνευματικός όπως και ο υλικός πολιτισμός στο νου του Ρίτσου, δεν αποτελεί ένα κλειστό μυστήριο που απευθύνεται μόνο στους μυημένους, αλλά την κληρονομιά των λαών που πρέπει να ανήκει στους λαούς. Ο Ρίτσος όχι μόνο απευθύνεται στο σύνολο του λαού με την ποίηση του, αλλά τον εκφράζει κιόλας, χωρίς το έργο του να στερείται υψηλών νοημάτων και τεχνικής αρτιότητας, χωρίς να γίνεται απλοϊκό. Η ποίηση  του Ρίτσου πατά στο χώμα και στη λάσπη, και γίνεται σκάλα για να υψωθούν εκείνοι που γεννήθηκαν στο(και από) χώμα και στη λάσπη, και που με αυτό το χώμα και αυτή τη λάσπη, και με τις προσπάθειες των ανθρώπων αυτών, έχει οικοδομηθεί ο κόσμος στον οποίο ζούμε. Η Δημουλά είναι ανίκανη να το κάνει αυτό, δεν καταλαβαίνει, δεν αισθάνεται, δεν ζει στον ίδιο κόσμο με αυτούς τους ανθρώπους, για εκείνη ο φτωχός και ο μετανάστης είναι σκουπίδι που πρέπει να καταλήξει στην χωματερή για να μην της χαλά την αισθητική. Για να το πούμε και διαφορετικά, αν η τέχνη ήταν ένα παγκάκι, ο Ρίτσος θα καθόταν δίπλα στους μετανάστες και στους φτωχούς θα συζητούσε μαζί τους, στο Ελις Αιλαντ της Κικής όλοι αυτοί κρίνονται ανεπιθύμητοι.

Η Δημουλά απευθύνεται σε ανθρώπους που ήδη είναι ψηλά, ψηλά με μορφωτικούς, με κοινωνικούς, με οικονομικούς όρους. Η ποίηση της, η τέχνη της, χρησιμεύει σαν στεγανό, σαν νοητό πνευματικό σύνορο που χωρίζει έναν κόσμο από έναν άλλο, σύνορο που καλλίτερα να παραμείνει αδιαπέραστο, που δεν χωρά πνευματικούς μετανάστες, τουλάχιστον όχι αν εκείνοι δεν αποδεχθούν τους όρους της δικής της, πάνω από τα σύννεφα, κοινωνίας. Δεν αποτελεί σκάλα λοιπόν, αποτελεί θόλο, μετατρέπει το “αν δεν μπορώ να σε κάνω να το δεις και εσύ είναι σαν να μην το έχω” σε “αυτό που εγώ έχω με ξεχωρίζει από σένα που δεν έχεις τίποτα”. Αποτελεί δε την χειρότερη μορφή ιδιοποίησης, την ιδιοποίηση της πνευματικής δημιουργίας, που μετατρέπει κάτι που μπορούν να το απολαμβάνουν και να εκφράζονται όλοι μέσα από αυτό, σε προϊόν που ικανοποιεί και εκφράζει συγκεκριμένο και αυστηρά περιορισμένο target group.

Είναι ένα είδος τέχνης λοιπόν που εκπροσωπεί ένα συγκεκριμένο πνεύμα και ένα δεδομένο πολιτισμό, που για τον απλό άνθρωπο που θα έρθει σε επαφή μαζί του μοιάζει με κονσέρβα χωρίς το ανάλογο ανοιχτήρι, και που ακόμα και αν μπορούσε να την ανοίξει θα έβρισκε μέσα αέρα κοπανιστό. Αυτός είναι ο πολιτισμός των ανισοτήτων, της ακραίας φτώχειας και της εξαθλίωσης, σε κοινωνίες με αριστοκράτες και δούλους, ή πιο σωστά με καπιταλιστές και το σκυλολόι τους και με εργάτες προλετάριους, άνεργους, άστεγους και λοιπά λούμπεν στοιχεία. Όλοι αυτοί όχι ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλον, αλλά με τον έναν να είναι αιτία της εξύψωσης του άλλου και τον άλλο να είναι αιτία της εξαθλίωσης του πρώτου. Αυτή την τέχνη και αυτό το πνεύμα εκφράζουν διανοητές όπως η Δημουλά, την συντήρηση και την εκμετάλλευση, ή πιο σωστά την συντήρηση της εκμετάλλευσης που τους επιτρέπει να διακρίνονται ως πρώτοι και καλύτεροι σε μια κοινωνία μη ίσων.  Συχνά όλοι αυτοί αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως δάσκαλο, αν όντως ήταν τέτοιοι, θα ήταν εντελώς αποτυχημένοι, γιατί η αξία κάθε δασκάλου φαίνεται από το επίπεδο των μαθητών του, και μαθητές ενός ανθρώπου του πνεύματος θα έπρεπε να ήταν ολάκερη η κοινωνία, και πρωτίστως εκείνοι που έχουν την περισσότερη έλλειψη άρα και την περισσότερη ανάγκη να μάθουν. Αν και για να πούμε την αλήθεια, όσο λιγότερα διδαχθεί ο λαός απο αυτού του είδους τους πνευματικούς ανθρώπους, τόσο το καλλίτερο.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)