Όψεις του ταξικού χαρακτήρα του χρέους

Το πρόβλημα των χαμηλών φορολογικών εσόδων του κράτους και ο ταξικός χαρακτήρας του δημόσιου χρέους[1]

του Γιάννη Ζησιμόπουλου

Το «αίτημα» διαγραφής του χρέους αποτελεί συστατικό στοιχείο των πολιτικών προγραμμάτων των σχηματισμών της αριστεράς (και όχι μόνο). Το ίδιο αίτημα συναντάται σε διαφορετικές παραλλαγές, αντανακλώντας κάθε μια τις διαφορετικές αφετηρίες ανάλυσης της πραγματικότητας, την διαφορετική στρατηγική και τακτική. Ο ταξικός χαρακτήρας του χρέους συχνά αποσιωπάται, ενώ το αίτημα της διαγραφής του διατυπώνεται με τρόπο τέτοιο ώστε να υπηρετεί τη «συμμαχία» της εργατικής τάξης με τα μικροαστικά στρώματα ή ακόμα και με (μη μονοπωλιακά) τμήματα της αστικής τάξης. Σκοπός του παρόντος κειμένου[2] είναι να εστιάσει σε όψεις του (δημόσιου) χρέους – και ιδιαίτερα σε αυτή της φορολογίας -  που συνηγορούν στον ταξικό χαρακτήρα του και να συμβάλλει στη συζήτηση των εργαζομένων αναφορικά με το ποια θα μπορούσε να είναι μια εργατική απαίτηση διαγραφής του χρέους.

Η ανάλυση του δημόσιου χρέους δεν αποτελεί τεχνικό αλλά ένα καθαρά πολιτικό ζήτημα καθώς αποτυπώνει τους κοινωνικούς ανταγωνισμούς και τη διαχείρισή τους από την πλευρά των κυβερνήσεων (Λαπατσιώρας & Σωτηρόπουλος, 2011: 1), αλλά και τις συμμαχίες της αστικής τάξης. Το δημόσιο χρέος - που έχει χρησιμοποιηθεί ως κυρίαρχο επιχείρημα για την επιβολής της πολιτικής του κεφαλαίου την περίοδο του μνημονίου – συνίσταται στα συσσωρευμένα ελλείμματα του δημοσίου, δηλαδή, στη διαφορά εσόδων και

δαπανών του δημοσίου (όπ.π: 2). Στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας, τα συσσωρευμένα ελλείμματα μεταφράζονται ως αποτέλεσμα της διαχρονικής υστέρησης των δημοσίων εσόδων έναντι των δαπανών (βλ. ενδεικτικά στοιχεία Eurostat). Σημαντικός παράγοντας στην υστέρηση των δημοσίων εσόδων είναι τα χαμηλά φορολογικά έσοδα.

Το πρόβλημα των χαμηλών φορολογικών εσόδων - και η σχετιζόμενη με αυτό φοροδιαφυγή - συχνά παρουσιάζεται ως «εθνικό πρόβλημα», ενοχοποιώντας με αυτόν τον τρόπο τους μισθωτούς και την εργατική τάξη που υπόκεινται τα τελευταία χρόνια την αβάσταχτη φορολογική επιβάρυνση.  

Δύο σημαντικές επιπτώσεις της φοροδιαφυγής[3] είναι α) ο περιορισμός της αναδιανεμητικής λειτουργίας της προοδευτικής φορολογίας σε βάρος κυρίως των μισθωτών και των συνταξιούχων και β) η αύξηση των δανειακών αναγκών του κράτους σαν αποτέλεσμα της διαφυγής εσόδων που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν κρατικές δαπάνες (Βασαρδάνη, 2011: 15). 

Ωστόσο, η φοροδιαφυγή εισοδημάτων (όπως αυτή αντανακλάται στα δηλωθέντα εισοδήματα) από την πλευρά των μισθωτών[4] ήταν σχεδόν ανύπαρκτη για την περίοδο 2004 – 2005, καθώς δήλωναν κατά 0,6% μικρότερα εισοδήματα σε σχέση με τα πραγματικά, ενώ στην περίπτωση των συνταξιούχων είναι μηδενική. Αντίθετα, τα δηλωθέντα γεωργικά εισοδήματα και τα προερχόμενα από αυτοπασχόληση ήταν μικρότερα σε σχέση με τα πραγματικά εισοδήματα κατά 52,9% και 24,4% αντίστοιχα. Η συνολική εισοδηματική φοροδιαφυγή την περίοδο 2004 – 2005 άγγιξε περίπου το 10%, ποσοστό που αντιστοιχεί σε μειωμένα φορολογικά έσοδα κατά  26,1%  (Matsaganis & Flevotomou, 2010: 19-20).

Μια πλέον πρόσφατη έρευνα έδειξε πως η φοροδιαφυγή των εισοδημάτων που προέρχεται από αυτοαπασχόληση ήταν το έτος 2009 28 δις. ευρώ, αντιστοιχώντας στο 31% του ελλείμματος. Στην ίδια έρευνα αναφέρεται πως οι τράπεζες δάνειζαν τους αυτοαπασχολούμενους όχι βάσει του δηλωθέντος εισοδήματος τους αλλά με βάση το πραγματικό εισόδημα που εκτιμούσαν ότι διαθέτουν (Artavanis et al, 2012: 29-30). Το τελευταίο εύρημα αποκαλύπτει και την πρόθεση της αστικής τάξης να διατηρήσει τις συμμαχίες της με τα μικροαστικά στρώματα σε βάρος των δυνάμεων της εργασίας. 

Ενδεικτικό της λανθάνουσας φοροδιαφυγής που χαρακτηρίζει τα μικροαστικά στρώματα είναι και το γεγονός ότι το 2009 το 83% των μη μισθωτών/ μη συνταξιούχων φυσικών προσώπων (ιδιοκτήτες ατομικών επιχειρήσεων, ελεύθεροι επαγγελματίες, γεωργοί κλπ.) δήλωσε εισόδημα κάτω από το αφορολόγητο όριο των 10.500 ευρώ ενώ το 47% δήλωσε μηδενικό εισόδημα. Αντίθετα, μόνο το 53% των μισθωτών/ συνταξιούχων δήλωσε εισόδημα κάτω από το αφορολόγητο όριο των 10.000 ευρώ και μόνο το 0,2% μηδενικό εισόδημα (Βασαρδάνη, 2011: 20).

Το πρόβλημα της φοροδιαφυγής επιδεινώνεται, επίσης, από την αδήλωτη εργασία – και την απόκρυψη φορολογητέων εισοδημάτων που αυτή συνεπάγεται - η οποία το 2010 ήταν 25% (Βασαρδάνη, 2011: 17) και η οποία αναπτύσσεται στο έδαφος της εργοδοτικής τρομοκρατίας.

Πίνακας 1. Φόροι εισοδήματος Νομικών και Φυσικών Προσώπων ως % της συνολικής φορολογίας εισοδήματος (οικονομικά έτη 2006-2010).

Οικονομικό έτος	Φόροι Νομικών Προσώπων*	Φόροι Φυσικών Προσώπων		Σύνολο
		Μισθωτοί /συνταξιούχοι	Λοιποί Φορολογούμενοι**
2006	37,74	48,26	14,00	100
2007	36,33	50,09	13,58	100
2008	35,01	47,95	17,05	100
2009	30,79	52,59	16,62	100
2010	28,67	55,54	15,79	100

Πηγή: Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων (2007: 4; 2008: 2; 2009: 4; 2010: 4; 2011: 4)

* αναφέρονται στους φόρους επί των εισοδημάτων (κερδών) των ΑΕ, ΕΠΕ, ΟΕ, ΕΕ και Κοινοπραξιών (Βασαρδάνη, 2011: 18.)

** περιλαμβάνουν φόρους επί των εισοδημάτων μη μισθωτών/μη συνταξιούχων: ιδιοκτήτες ατομικών επιχειρήσεων, ελεύθεροι επαγγελματίες, γεωργοί/ κτηνοτρόφοι, έμποροι/βιομήχανοι/επιτηδευματίες, εισοδηματίες.  

Από τον Πίνακα 1 γίνεται σαφές πως οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι επιβαρύνονται με το μεγαλύτερο μέρος της φορολογίας επί του εισοδήματος. Από το οικ. έτος 2006 μέχρι το οικ. έτος 2010 η φορολογική επιβάρυνση (επί του εισοδήματος) αυξήθηκε για μισθωτούς και συνταξιούχους κατά 7,28%, όταν η φορολογική επιβάρυνση των εισοδημάτων των λοιπών φυσικών προσώπων (ατομικών επιχειρήσεων, ελευθέρων επαγγελματιών κλπ) αυξήθηκε κατά 1,79 %, ενώ των εισοδημάτων (κερδών) των επιχειρήσεων μειώθηκε κατά 9,07%.

Θα πρέπει να σημειώσουμε πως o συντελεστής φορολόγησης των επιχειρήσεων (επί των αδιανέμητων κερδών) μειώθηκε από 40% το 1994 (Νόμος 2238/1994), σε 35% τα 2004 (Νόμος 3296/2004) και 22% το 2012 (Νόμος 3842/2010), με την προοπτική μείωσης στο επίπεδο του 20% έως το 2014.   

Ωστόσο, η έμμεση φορολογία φαίνεται πως αποτελεί ταυτόχρονα ισχυρό φορολογικό επιβαρυντικό παράγοντα των μισθωτών/συνταξιούχων αλλά και παράγοντα υστέρησης των εσόδων ( Πίνακα 2.).

 

Πίνακας 2. Βεβαιωθείς – Εισπραχθείς ΦΠΑ οικονομικών ετών 2006-2010.

Οικονομικό Έτος	Βεβαιωθείς ΦΠΑ σε δισ. ευρώ	Εισπραχθείς ΦΠΑ σε δισ. ευρώ	Εισπραχθείς ΦΠΑ ως % του βεβαιωθέντος ΦΠΑ
2006	3.269.256.716,18	251.874.916,44	7,70%
2007	3.846.473.371,79	269.670.734,21	7,01%
2008	4.364.100.937,12	319.477.113,93	7,32%
2009	8.146.596.306,20	617.298.530,40	7,58%
2010	5.410.163.687,35	244.428.847,85	4,52%
M.O	5.007.318.203,73	340.550.028,57	6,83%

Πηγή: Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων (2007: 177-187; 2008: 177-187; 2009: 177-187; 2010: 177-187; 2011: 186-196)

*ΦΠΑ = ΦΠΑ που βεβαιώνεται για πρώτη φορά + ΦΠΑ παρελθόντων ετών + περαίωση ΦΠΑ παρελθόντων ετών + Περαίωση ΦΠΑ εξαετίας + Πρόστιμα

Ενώ μισθωτοί/συνταξιούχοι – από τους οποίους κατά βάση προέρχονται τα έσοδα από την έμμεση φορολογία – επιβαρύνθηκαν την πενταετία 2006-2010 με κατά μέσο όρο 5 δισ. ευρώ, από αυτά μόνο το 6,83% (περίπου 340 εκατ. ευρώ) εισπράχθηκε και εντάχθηκε στα δημόσια έσοδα.   

Αναφορές

Artavanis, N., Morse, A. and Tsoutsoura, M. (2012). Tax evasion across industries: soft credit evidence from Greece. Fama-Miller Center for Research in Finance. The University of Chicago, Booth School of Business.

Matsaganis, M. and Flevotomou, M. (2010). Distributional Implications of Tax Evasion in Greece. GreeSE Paper No 31, Hellenic Observatory Papers on Greece and Southeast Europe, LSE.

Βασαρδάνη, Μ. (2011). Φοροδιαφυγή στην Ελλάδα: μια γενική επισκόπηση. Οικονομικό Δελτίο 35, σελ. 15-25. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδας.

Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων. (2007). Στατιστικό Δελτίο Φορολογικών Δεδομένων 2006. Αθήνα: Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών.

Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων. (2008). Στατιστικό Δελτίο Φορολογικών Δεδομένων 2007. Αθήνα: Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών.

Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων. (2009). Στατιστικό Δελτίο Φορολογικών Δεδομένων 2008. Αθήνα: Υπουργείο Οικονομικών.

Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων. (2010). Στατιστικό Δελτίο Φορολογικών Δεδομένων 2009. Αθήνα: Υπουργείο Οικονομικών.

Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων. (2011). Στατιστικό Δελτίο Φορολογικών Δεδομένων 2010. Αθήνα: Υπουργείο Οικονομικών.

Λαπατσιώρας, Σ. & Σωτηρόπουλος, Δ. (2011). Αριθμητική του δημοσίου χρέους…όχι μόνο για αρχάριους. Θέσεις, 116, 1-21 (ηλεκτρονική έκδοση)

---

[1] Δημοσιεύτηκε στο Φύλλο 11 της εφημερίδας ΔΙΕΘΝΙΣΤΗΣ στη στήλη "Απόψεις"

[2] Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται σε υπό δημοσίευση μελέτη του συντάκτη και του Γιώργου Οικονομάκη, αναφορικά με τον αντίκτυπο της αναδιάρθρωσης του δημόσιου τομέα στις εργασιακές σχέσεις.  

[3] Σύμφωνα με την Βασαρδάνη (2011: 15) «η έννοια της φοροδιαφυγής θα μπορούσε να περιγραφεί ως η παράνομη ενέργεια της ηθελημένης απόκρυψης φορολογητέου εισοδήματος και άλλων φορολογικών αντικειμένων κατά τη δήλωση και τον υπολογισμό του οφειλόμενου φόρου, καθώς και η μη απόδοση του οφειλόμενου φόρου στις αρμόδιες κρατικές αρχές».

[4] Η περίπτωση απόκρυψης εισοδημάτων από τους μισθωτούς αποδίδεται σε συμφωνία εργοδοτών και εργαζομένων προκειμένου να μειώνεται το εργατικός κόστος (Matsaganis & Flevotomou, 2010: 22-23) (ασφαλιστικές εισφορές)